روانشناسی بالینی، علم استفاده از روانشناسی برای درمان مشکلات روحی پیچیده انسان است. علاوه بر درمان مشکلات مرتبط با بهداشت روان، می‌توان با استفاده از روانشناسی بالینی در ایجاد زمینه حمایت از جامعه، انجام پژوهش و آموزش‌هایی برای ارتقای بهداشت روانی تمامی اقشار جامعه استفاده کرد.
می‌خواهیم در این مقاله به فعالیت‌های روانشناسان بالینی، تاریخچه این رشته و رویکردهای متفاوت آن در مواجهه با مشکلات حوزه بهداشت روان بپردازیم. اگر بخواهید در جلسات مشاوره فردی شرکت کنید، آشنایی با رویکردهای روانشناسی بالینی کمک زیادی به شما خواهد کرد.
روانشناسی بالینی چیست؟
روانشناسی بالینی، شاخه‌ای از روانشناسی است که با ارزیابی و درمان مشکلات و بیماری‌های روانی، و ناهنجاری‌های رفتاری در ارتباط است. این حوزه تخصصی از روانشناسی، رویکرد جامعی را در قبال مراقبت و درمان مشکلات روانی پیچیده ارائه می‌کند. Clinical Psychology علاوه بر درمان افراد، به مشکلات موجود در حوزه زوج‌ها، خانواده‌ها و روابط بین فردی نیز کمک می‌کند. شما می‌توانید با ارسال پیام و از طریق وبسایت، یک جلسه مشاوره خانواده یا زوج درمانی رزرو کنید و در مورد چالش‌های زندگی خود با دکتر توکلی صحبت کنید.
تاریخچه روانشناسی بالینی
اولین گامهای حوزه روانشناسی بالینی توسط روانکاو اتریشی، به نام زیگموند فروید برداشته شد. او یکی از اولین بانیان استفاده از گفتاردرمانی برای حل مشکلات روانی بیماران بود و همین رویکرد گفتاردرمانی او را می‌توان به عنوان یکی از اولین کاربردهای علمی روانشناسی بالینی دانست.
لایتنر ویتمر، روانشناس امریکایی، اولین کلینیک روانشناسی را در سال 1896 و با تمرکز بر کمک به کودکان مبتلا به اختلال یادگیری تاسیس کرد. ویتمر اولین کسی بود که در مقاله سال 1907 خود به عبارت “روانشناسی بالینی” اشاره کرد. او که شاگرد سابق ویلهلم وونت بود، تعریف خود از روانشناسی بالینی را به شکل “مطالعه اشخاص از طریق مشاهده یا آزمایش و با هدف تغییرات مثبت” بیان کرد.
26 کلینیک دیگر نیز تا سال 1914، با محوریت روانشناسی بالینی در امریکا تاسیس شد. امروزه روانشناسی بالینی به یکی از محبوب‌ترین زیرشاخه‌های روانشناسی تبدیل شده که بالاترین سطح اشتغال روانشناسان دنیا را نیز به خود اختصاص داده است.
رویکردهای روانشناسی بالینی
روانشناسان بالینی که در حوزه رواندرمانی فعال هستند، معمولا از رویکردهای درمانی مختلفی در مواجهه با مراجعین متفاوت استفاده می‌کنند. اگرچه بعضی متخصصین بالینی بر روشهای درمانی مشخصی متمرکز هستند، اما بسیاری از رویکرد التقاطی برای درمان مراجعین استفاده می‌کنند. رویکرد التقاطی شامل استفاده از روشهای نظری مختلف برای توسعه بهترین برنامه درمانی متناسب با هر مراجعه کننده می‌شود.
بعضی از رویکردهای نظری اصلی در حوزه روانشناسی بالینی عبارتند از:
رویکرد روان پویا
این منظر در روانشناسی بالینی از کارهای فروید نشات می‌گیرد؛ او معتقد بود که ذهن ناخودآگاه، نقش مهمی در رفتارهای ما ایفا می‌کند. روانشناسانی که از رویکرد مبتنی بر روانکاوی در فرایند درمان استفاده می‌کنند، از تکنیک‌هایی مثل تداعی آزاد (یا free association) برای پیدا کردن عامل ناخودآگاه ایجاد مشکل در فرد کمک می‌گیرند.
رویکرد روان پویا یا روان‌پویشی مدرن از گفتاردرمانی برای کمک به افراد در کسب آگاهی، حل مشکلات و بهبود روابطشان در روانشناسی بالینی استفاده می‌کند. تحقیقات نشان داده که این رویکرد هم به اندازه رویکردهای درمانی دیگر، اثرگذار است.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
این روش از روانشناسی بالینی، از مکتب شناختی و رفتاری به دست آمده است. آن دسته از روانشناسان بالینی که در روند درمان از این رویکرد استفاده می‌کنند، به احساسات، رفتارها و شکل تعاملات مراجعه‌کنندگان دقت می‌کنند.
درمان شناختی رفتاری (CBT) بر تغییر نگرش و رفتارهای موثر بر ناهنجاری‌های رفتاری متمرکز است. بعضی مواردی که به وسیله CBT درمان می‌شوند، عبارتند از:
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
- درمان پردازش شناختی
- رفتاردرمانی دیالکتیکی
- رفتاردرمانی عقلانی-هیجانی
- درمان شناختی رفتاری متمرکز بر حادثه
- درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی
رویکرد انسان گرا
این رویکرد روانشناسی بالینی از نتایج کارهای متفکران انسان گرایانه‌ای مثل آبراهام مازلو و کارل راجرز توسعه داده شد. این منظو از روانشناسی، نگاه کل‌نگر به فرد دارد و بر مواردی مثل خودشکوفایی متمرکز است.
بعضی از انواع رویکردهای انسان گرایانه مورد استفاده روانشناسان بالینی شامل درمان مراجع‌محور، درمان وجودی (هستی‌گرا)، گشتالت درمانی، روایت درمانی یا لوگوتراپی هستند.
آیا به روانشناس بالینی نیاز دارم؟
برای حل مشکلاتی که ممکن است در زندگی هر کسی رخ دهد، می‌توان به یک روانشناس بالینی مراجعه کرد. این یعنی حوزه کار آنها، از جوانان، بزرگسالان و سالمندان را تحت پوشش قرار می‌دهد. روانشناسی بالینی می‌تواند به افراد دارای مشکلات در روابط عاطفی، زوج، مشاوره قبل از ازدواج، خانواده، اختلالات بالینی از جمله افسردگی،اضطراب و وسواس، کمک کنند. همچنین در حوزه اختلالات شخصیتی از جمله شخصیت‌های مرزی، دوقطبی و همینطور اختلالات جنسی و انحرافات جنسی نیز می‌تواند راهنمایی و درمان ارائه کند.
از جمله مشکلاتی که با مراجعه به روانشناس بالینی، می‌توان به رفع آنها کمک کرد عبارتند از:
- احساسات
- روابط
- حوادث ناگوار
- رفتارها
- توهین‌ها
- تجربیات غیرمعمول
- سوء مصرف الکل یا مواد مخدر
این رویکرد در روانشناسی بالینی به دنبال کاهش فشارهای روانی و بهبود بهداشت روانی فرد است.
چه زمانی به روانشناس بالینی مراجعه کنم؟
روانشناسان بالینی می‌توانند مشاوره، آموزش و نظارت بر کار متخصصان و ارگان‌های دیگر را نیز بر عهده بگیرند. نباید انتظار دریافت دارو از روانشناس بالینی را داشته باشید؛ چرا که کار آنها بر شکل فکری، احساسات و رفتار افراد، و تاثیر این موارد بر خودشان و رفتارشان با دیگران متمرکز است.
بسیاری از روانشناسان در مطالعه و ارزیابی خدمات نیز فعال هستند. روانشناس بالینی به مراجعان کمک می‌کنند تا بتوانند طیف وسیعی از بیماری‌ها، مشکلات و اختلالاتشان را حل کنند. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اضطراب
- مشاوره افسردگی
- بیماری‌های روانی جدی و ادامه‌دار
- کمک به پذیرش مشکلات و بیماری‌های جسمی و مدیریت آنها
- اختلالات عصبی
- اعتباد
- اختلال رفتاری و رشد در کودکان
- مشکلات رفتاری شخصی و خانوادگی
کار روانشناسان در حوزه روانشناسی بالینی شامل تعاملات گسترده با متخصصان مختلفی مثل پزشکان، پرستاران، مددکاران اجتماعی و روان‌درمانگرها و ارجاع بیماران بین هم می‌شود. اکثر روانشناسان بالینی در مرکزهای مشاوره و بخشی هم به صورت مستقل کار می‌کنند.
پیشنهاد مطالعه برای زوج‌ها: بهتر است بدانید مشکلات جنسی از مهم‌ترین دلایلی هستند که زوج‌ها را به سمت طلاق سوق می‌دهند. شما می‌توانید در جلسات مشاوره جنسی درباره مشکلات و چالش‌های خود و پارتنر خود صحبت کنید. همچنین اگر در آستانه جدایی هستید، پیشنهاد می‌کنیم حتما در روند جلسات مشاوره طلاق دکتر توکلی قرار بگیرید تا با کمترین آسیب این مسیر سخت را طی کنید.
درمان با روانشناسی بالینی چقدر طول می کشد؟
تعداد جلسات مشاوره بالینی به طور کلی بستگی به موارد زیر دارد:
- نوع مشکل: مشکلی که شما با آن مراجعه می‌کنید و نیاز به مشاوره روانشناسی بالینی دارید، ممکن است به شدت و طولانی بودن مشکل شما بستگی داشته باشد. برخی از مشکلات می‌توانند در چند جلسه حل شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به مدت مدیدتری نیاز داشته باشند.
- هدف مشاوره: اهداف شما در مشاوره نیز نقشی در تعداد جلسات دارد. اگر هدف شما حل یک مشکل خاص است، ممکن است با تعداد کمی جلسه بتوانید به آن برسید. اما در صورتی که هدف شما رشد شخصی، افزایش آگاهی یا تغییر الگوهای رفتاری عمیق‌تر است، احتمالاً نیاز به جلسات بیشتری خواهید داشت.
- میزان همکاری شما: مشارکت و همکاری شما در جلسات مشاوره نیز موثر است. اگر شما فعالانه در جلسات شرکت کنید، تمرینات خانگی را انجام دهید و به تمام توصیه‌ها پایبند باشید، ممکن است به سرعت‌ترین زمان ممکن به نتایج موردنظر برسید.
- پیچیدگی مشکل: در برخی موارد، مشکلات پیچیده‌تر نیاز به جلسات روانشناسی بالینی بیشتری دارند. اگر مشکل شما گسترده است و عمیقاً با جوانب مختلف زندگی شما در ارتباط است، احتمالاً نیاز به جلسات بیشتری برای بررسی و حل آن خواهید داشت.
تعداد جلسات مشاوره بالینی به طور دقیق قابل تعیین نیست و بستگی به شرایط فردی شما دارد. معمولاً مشاوره به صورت دوره‌ای و در جلسات منظم انجام می‌شود، ولی تعداد جلسات و مدت زمان آنها می‌تواند متفاوت باشد. همکاری با مشاور خود و تعیین یک برنامه مشاوره منظم می‌تواند بهترین راهنمایی در این زمینه باشد.
معرفی کتاب روانشناسی بالینی
اگر شما به دنبال کتاب‌های مناسب برای روانشناسی بالینی هستید تا اطلاعات خودتان را در این زمینه بالا ببرید می‌توانید از کتاب‌هایی که ذکر شده استفاده کنید:
- “مشاوره بالینی و روان درمانی: نظریه و تمرین” نوشته جان کاسترلاینگ: این کتاب منبع جامعی است که به مفاهیم اساسی مشاوره بالینی و روان درمانی می‌پردازد و روشهای متعددی را برای انجام مشاوره ارائه می‌دهد.
- “مفاهیم و مبانی مشاوره و روان درمانی” نوشته گرالد کورکس و چرلز کورکس: این کتاب به طور جامع به مباحث اساسی مشاوره و روان درمانی می‌پردازد و تاریخچه، روشها و تکنیک‌های مختلف مشاوره را بررسی می‌کند.
- “مشاوره بالینی: مفاهیم و رویکردها” نوشته گلوریا مونتگیو: این کتاب به مبانی مشاوره روانشناسی بالینی می‌پردازد و روشها و تکنیک‌های مشاوره را بررسی می‌کند. همچنین، مواردی مانند ارتباط مشاور-مشاوره‌گیرنده، ارزیابی و تشخیص، مسائل اخلاقی و حقوقی در مشاوره را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد.
- “مشاوره روانشناختی و رواندرمانی مبتنی بر شواهد: راهنمای عملی” نوشته جک کسپرسون و کارل لینهان: این کتاب به شواهد بالینی و روشهای مشاوره روانشناسی و رواندرمانی مبتنی بر شواهد می‌پردازد. این رویکرد بر پژوهش‌های علمی تمرکز دارد و راهنمایی‌های عملی برای انجام مشاوره را ارائه می‌دهد.
- “مشاوره مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری” نوشته ویلیام کازنس و ریچارد پیترس: این کتاب به روشها و تکنیک‌های مشاوره مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری می‌پردازد. این رویکرد بر فهم روابط بین افکار، عواطف و رفتارهای فرد تمرکز دارد.
توجه داشته باشید روانشناسی بالینی یک حوزه گسترده است و مشاوران روانشناسی از روشها و رویکردهای مختلفی استفاده می‌کنند. این کتاب‌ها ممکن است به شما کمک کند ولی نباید جایگزین جلسات مشاوره شود. نابراین، پیشنهاد می‌شود قبل از خرید کتابی، با متخصصان و مشاوران بالینی محلی خود مشورت کنید تا بتوانند کتاب‌های مناسبی را بر اساس نیازهای خاص شما توصیه کنند.
تفاوت بین روانپزشک و مشاور بالینی چیست؟
هم روانپزشک و هم روانشناس بالینی به درمان مشکلات احساسی و اختلالات روانی کمک می‌کنند و همین موضوع هم باعث می‌شود تا حوزه‌های کاری آنها با هم اشتباه گرفته شوند. برای تاکید بیشتر بر تفاوت بین مشاوره و روانشناسی بالینی، باید به روشها و رویکردهای متفاوتی اشاره کنیم که در هر یک از این دو به کار گرفته می‌شوند. روانشناسان، مشکلات روانی ناشی از تروماهای احساسی گذشته یا حوادث منفی و آثار آن را درمان می‌کنند. درمان این مشکلات معمولا شامل پرداختن به این موضوعات از طریق گفتار درمانی و ایفای نقش یک مشاور بهداشت روان و یا روشهای غیرپزشکی می‌شود.
وقتی که اختلالات فرد ناشی از عدم تعادل در هورمون‌های مغزی یا دلایل روانشناسی دیگر باشد، فرد به روانپزشک ارجاع داده می‌شود. روانپزشکان عموما لیسانس روانشناسی دارند و چیزهای زیادی درباره درمان شناختی رفتاری و روند کاری روانشناسان بالینی می‌دانند. این افراد، پزشکان متخصص درمان بیماری‌های روانی هستند و برخلاف روانشناسان، امکان تجویز دارو را دارند.
معرفی مشاور بالینی خوب در تهران
در ایران بیشتر روانشناسان در رشته روانشناسی بالینی کار می‌کنند. این حوزه با کاربرد اصول روانشناختی به تشخیص و درمان اختلالات روانی و مشکلات روحی می‌پردازد. باید توجه داشت که بسیاری از افراد با مدرک ارشد و تحت عنوان مشاور اقدام به برگزاری جلسه مشاوره می‌کنند.
دکتر حامد توکلی با بیش از ۱۰ سال سابقه در حوزه درمان افسردگی، مشاوره فردی، قبل از ازدواج، خیانت و طلاق به عنوان دکتر روانشناس در تهران در خدمت شما عزیزان هستند. برای رزرو نوبت می‌توانید با واتساپ دکتر توکلی ارتباط بگیرید. تیم پشتیبانی به صورت ۲۴ ساعته در شبانه‌روز پاسخگوی شما مراجعه‌کنندگان محترم خواهند بود.
روانشناسی بالینی یا عمومی تفاوتی دارند؟
خیر؛بین روانشناسی بالینی و روانشناسی عمومی تفاوتی نیست. اما حوزه روانشناسی تربیتی، صنعتی سازمانی و کودک و نوجوان با روانشناسی بالینی و عمومی متفاوت است.
آيا روانشناس بالینی اختلالات روانی را تشخیص می دهد؟
بله؛ روانشناس بالینی می‌تواند مشکلات مربوط به سلامت روان را در حوزه خود تشخیص دهد. توجه داشته باشید که برای درمان کودکان و نوجوانان باید به متخصص کودک و نوجوان مراجعه کنید؛در واقع هر روانشناس بالینی نمی‌تواند برای این حوزه تجویزی کند.
روانشناس بالینی کیست و چه کاری انجام می دهد؟
روانشناس بالینی وظبفه ارزیابی و تشخیص، مداخله و درمان، مشاوره، آموزش و نظارت بر درمان‌گران دیگر را بر عهده دارد. روانشناسان بالینی می‌توانند در دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز مشابهی فعالیت داشته باشند.
