اختلال دوقطبی یک مریضی روانی است که کنترل احساسات را از فرد سلب کرده و باعث ناراحتی شدید یا شادی شدید می‌شود. این تغییرات و نوسانات زیاد در حالت روی خواب، انرژی، تصمیمات و فکر شما تاثیر منفی می‌گذارد که بهترین روش درمان آن داروهای مختلف و مراجعه به متخصص مشاوره روانشناسی است. در این مقاله از وبسایت دکتر حامد توکلی به هر آنچه که درباره اختلال دوقطبی باید بدانید، می‌پردازیم.
اختلال دوقطبی چیست؟
اختلال دوقطبی یا افسردگی – شیدایی، یک اختلال روانی است که با نوسانات شدید بین حالت‌های شاد و افسرده شدن مشخص می‌شود که در این وضعیت، فرد قابلیت کنترل حالت‌های خود را از دست می‌دهد. این اختلال دو اوج دارد؛ یکی به نام شیدایی یا هیپومانیا که در آن فرد در حالت شاد و پر انرژی بوده و دیگری به شکل افسردگی شدید نمایان می‌شود.
در این اختلال، زمانی که در حالت افسردگی هستید، با تجربه ناراحتی عمیق، احساس غم و بی‌انگیزگی روبرو می‌شوید و لذت‌های زندگی از شما گرفته می‌شود. حالا، در دوره هیپومانیا، تغییرات غیرقابل پیش‌بینی در خلق و خو را تجربه می‌کنید که در آن انرژی زیادی دارید که معمولاً تبدیل به حالت عصبی یا خشم نیز تبدیل می‌شود.
اختلال دوقطبی مراحل و شدت مختلفی دارد که به شرایط بستگی دارد و ممکن است در فرد متفاوت باشد.
علائم و نشانه های شخصیت دوقطبی
چندین مدل و نوع اختلال دوقطبی وجود دارد که میتواند روی علائم شما تاثیرگذار باشد. ولی به طور کلی نشانه اصلی این بیماری معمولا تغییر ناگهانی و حاد در رفتار، شرایط، خلق و خو و عمل فرد است.
دوره شیدایی (مانیا)
این دوره شیدایی به اوج بالا نیز معروف است که معمولا نشانه‌های زیر را مشخص می‌کند:
- در این دوره ممکن است فرد احساسات خیلی زیادی داشته باشد، کمی عصبی و زودرنج شود و خیلی خیلی انرژی داشته باشد.
- یکی دیگر نشانه‌های مانیا سختی در خواب است و علاقه‌ای به استراحت ندارد.
- در این دوره فرد بیش از ایده پردازی می‌کند و خیلی خیلی سریع صحبت کرده و بحث را مدام تغییر می‌دهد.
- فرد در این دوره احساس می‌کند که میتواند چندین کار را بدون خسته شدن انجام دهد و معمولا بیش از حد مسئولیت قبول می‌کند.
- در این دوره فرد علاقه شدیدی به غذای بیش از حد، مصرف مواد مخدر یا ایجاد رابطه جنسی دارد.
- در این دوره فرد فکر می‌کند که خیلی اهمیت دارد و قدرتمند است.
دوره نیمه شیدایی (هیپومانیا)
در واقع دوره نیمه شیدایی به تحریک‌پذیری و بیشتر شدن انرژی اشاره می‌کند ولی کمی خفیف‌تر از مانیا بوده است. علائم مهم این عارضه به شکل زیر هستند:
- کم‌خوابی و اختلال اضطراب بالا
- بی ادبی و فحاشی در شرایط مختلف
- سوء استفاده از مواد مخدر، الکل یا رابطه جنسی
- مشکل در تصمیم گیری و اشتباهی به نتیجه رسیدن
دوره افسردگی (دپرشن ماژور)
معمولا دکترها کسانی که به این اختلال دچار شدند را به اختلال افسردگی اشتباها تشخیص می‌دهند. زیرا فرد معمولا در دوره افسردگی به دنبال درمان می‌رود ولی بعد از چند جلسه و آشنایی بیشتر دکتر روانشناس در تهران میتواند به درستی بیماری را تشخیص دهد. علائم این دوره از اختلال دوقطبی شامل نشانه‌های زیر است:
- غمگینی شدید و ناراحتی
- احساس نا امیدی
- احساس بی ارزشی که معمولا به افکار خودکشی ختم می‌شود
- آرام صحبت کردن یا ناتوانی از ایجاد ارتباط بین فردی
- نداشتن قابلیت انجام کارهای ساده
- از دست دادن علاقه‌های زندگی
- مشکلات خواب، زود بیدار شدن یا خوابیدن بیش از حد
- احساس اضطراب و نگرانی
- فراموشی زیاد یا گم کردن وسایل مختلف
فرد مبتلا به اختلال دوقطبی در این دوره معمولا احساس شرم و ناراحتی از رفتاری که دوره مانیا داشته نشان می‌دهد ولی به دلیل افسردگی شدید نمی‌تواند به درستی از اطرافیان خود معذرت خواهی کند.
دوره خلق ترکیبی
بعضی مواقع افراد مبتلا به این عارضه هر دو دوره را در یک زمان نشان می‌دهند که به این دوره خلق ترکیبی می‌گویند. در این دوره فرد ممکن است در یک لحظه به شدت ناراحت، پوچ و ناامید باشد ولی در عین حال پر انرژی است.
الگوهای افسردگی و شیدایی
اگر مبتلا به اختلال دوقطبی هستید، ممکن است دوره‌های افسردگی را منظم‌تر از دوره‌های شیدایی داشته باشید.
بین دوره های افسردگی و شیدایی، گاهی اوقات ممکن است دوره هایی داشته باشید که خلق و خوی “طبیعی” دارید.
الگوها همیشه یکسان نیستند و برخی افراد ممکن است این موارد را تجربه کنند:
- چرخه سریع – جایی که فرد مبتلا به اختلال دوقطبی به طور مکرر از مرحله بالا به پایین به سرعت تغییر می کند.
- حالت مختلط – که در آن فرد مبتلا به اختلال دوقطبی علائم افسردگی و شیدایی را با هم تجربه می کند. به عنوان مثال، بیش فعالی با خلق و خوی افسرده
انواع اختلال دوقطبی
نوع شخصیت دوقطبی بر اساس شدت مانیای شما تشخیص می‌شود که معمولا به 4 نوع مختلف تقسیم می‌شود. در ادامه به انواع مختلف اختلال دوقطبی می‌پردازیم:
اختلال دوقطبی نوع اول
این نوع اختلال شدیدترین حالت است. دوقطبی نوع اول حداقل شامل یک دوره شیدایی در طول زندگی شما می‌شود که در این حالت شما به شدت رفتارهای افراطی و خطرناک انجام می‌دهید. بعد از آن به احتمال زیاد افسردگی را تجربه می‌کنید که در آن به شدت بی حوصله، ناراحت و گریان خواهید بود. در دوران افسردگی شدید خیلی از افراد به خودکشی فکر می‌کنند و احتمال خودکشی در این نوع بسیار بالاست.
اختلال دوقطبی نوع دوم
این میتواند شبیه دوقطبی نوع اول باشد که دارای دوره افسردگی خفیف و هیپومانیا گاه به گاه است. اختلال دوقطبی نوع دوم شکل خفیف این بیماری نیست! بلکه یک تشخیص کاملا جدا بوده ولی برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع دوم به نوع اول تبدیل می‌شود.
اختلال دوقطبی تناوب سریع
دکتر زمانی که در بازه زمانی 12 ماهه بیش از چهار اپیزود شیدایی، هیپومانیا یا افسردگی داشته باشید، می‌گوید به اختلال دوقطبی نوع اول یا دوم با تناوب سریع مبتلا شدید. اگر خلق و خوی شما چهار بار در ماه تغییر کند، به آن «اختلال دوقطبی تناوب فوق سریع» می‌گویند.
این بیماری هیچ نوع الگو یا شکل خاصی ندارد و در هر زمانی اتفاق می‌افتد. حدود نصف بیماران دوقطبی در طول بیماری خود به اختلال دوقطبی تناوب سریع دچار می‌شوند که این در خانم‌ها بیشتر است. دلیل ایجاد این نوع عارضه هنوز کاملا کشف نشده.
اختلال خلق ادواری (سیکلوتامی)
اگر نوسانات خلقی شما برای مدت طولانی ادامه داشته باشد اما به اندازه کافی شدید نباشد، ممکن است نوع خفیفی از اختلال دوقطبی به نام سیکلوتامی یا خلق ادواری (Cyclothymia) دچار شده باشید.
در این نوع بیماری شما حداقل دو سال (یا یک سال در کودکان و نوجوانان) در نوسانات خلقی قرار گرفته‌اید.
اختلال دوقطبی چگونه و چه زمانی بروز پیدا می کند؟
علت دقیق اختلال هنوز ناشناخته است. با این حال، برخی آزمایشات و تحقیقات نشان داده که برخی عوامل و ترکیب آن‌ها میتواند خطر ابتلا به بیماری را بالا برد.
ژنتیک
این بیماری خیلی وقت‌ها در خانواده‌ها دیده شده و برخی آزمایشات انجام شده توسط سازمان ملی سلامت روانی آمریکا نشان داده که برخی ژن‌ها می‌توانند باعث و بانی این عارضه باشند. متاسفانه ترکیبی از ژن‌های زیاد و مختلفی باعث بیماری می‌شود و نمی‌توان گفت که یک ژن خاص باعث اختلال شده.
قابل به ذکر است که ژنتیک تنها عامل نبوده و اگر کسی در خانواده به این بیماری مبتلا شد دلیل نمی‌شود که شما هم بیمار شوید. بلکه ژنتیک فقط خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را بالا می‌برد و معمولا ترکیب شرایط و علل مختلف است که باعث ایجاد شخصیت دوقطبی می‌شود.
ساختار و عملکرد مغز
یکی دیگر از علل بیماری ساختار مغز است که میتواند تاثیری روی فرد مبتلا شده بگذارد. عملکرد مغز فرد مبتلا شده با دیگر افرادی که به این بیماری مبتلا نیستند متفاوت است. یادگیری در مورد ماهیت این تغییرات مغزی به محققان کمک می‌کند تا اختلال دوقطبی را بهتر درک کنند برای همین آزمایشات مختلف و زیادی در حال انجام هستند تا با فهم بیشتر درمانی بهتر برای اختلال دوقطبی پیدا کنند.
زمان شیوع بیماری
بیماری بای پولار معمولا در سن 15 الی 19 سال اتفاق می‌افتد با گذشت زمان احتمال ابتلا کاهش میابد. البته در برخی شرایط نادر افراد ممکن است بعد از سن 40 سال نیز به اختلال دوقطبی مبتلا شوند.
اختلال دوقطبی در زنان و مردان
زنان و مردان هر دو احتمال ابتلا به این بیماری را دارند و جنسیت زیاد در شخصیت دوقطبی تاثیری ندارد. با این حال برخی علائم و علل مختلفی وجود دارند که ممکن است در زنان و مردان متفاوت باشد.
| اختلال دوقطبی در زنان | اختلال دوقطبی در آقایان | |
| زمان تشخیص بیماری | معمولا در 30 سالگی تا 40 سالگی بیماری تشخیص داده می‌شود با این حال معمولا در نوجوانی به بیماری دچار شدند | معمولا علائم بیماری دوقطبی در آقایان زودتر نمایان می‌شود. |
| تفاوت در دوره مانیا | حالت مانیا یا شیدایی در زنان خفیف‌تر است. | در حالت شیدایی معمولا عصبانی و خشمگین می‌شوند. |
| تفاوت در دوره افسردگی | افسردگی در زنان بیشتر است. | در این دوره آقایان احساس بی‌ارزشی می‌کنند که افکار خودکشی را بیشتر می‌کند. |
| زمان دوره‌های افسردگی و مانیا | سیکل دوره‌ها و تغییر در خوی زنان سریع‌تر است. | معمولا دوره‌های بیماری دوقطبی آن‌ها |
| راه‌های اشتباه زندگی کردن با اختلال دوقطبی | بانوان برای کنترل بیماری به مصرف الکل روی می‌آورند | آقایانی که به این بیماری دچار شدند به مواد مخدر روی می‌آورند. |
| تفاوت در نوع بی پولار مبتلا شده | معمولا بانوان به نوع دوم شخصیت دوقطبی مبتلا می‌شوند. در نوع اول بیماری زنان معمولا اختلال دوقطبی تناوب سریع هم می‌گیرند. | معمولا آقایان به نوع اول شخصیت دوقطبی مبتلا می‌شوند. |
اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان
اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان نیز رخ می‌دهد و با تغییرات شدید در مزاج و احساسات همراه است. در دوره‌های مانیا، کودکان ممکن است احساس خوشحالی بیش از حد، افکار زیاد و عجیب، افزایش انرژی و کاهش نیاز به خواب داشته باشند. از طرف دیگر، در دوره‌های افسردگی، افکار منفی، کاهش انرژی، ناخوشی و اضطراب ذهنی حاکم می‌شود.
در کودکان و نوجوانان، علائم اختلال دوقطبی ممکن است با دیگر بیماری روانی و رفتاری اشتباه گرفته شود که تشخیص دقیق این بیماری را دشوار می‌کند. برای همین حتما برای تشخیص دقیق بیماری و اجتناب از تشخیص اشتباه باید حتما به یک روانپزشک حرفه‌ای و متخصص مراجعه کنید.
درمان اختلال دوقطبی با مشاوره روانشناسی
علائم بیماری بای پولار با مشاوره قابل کنترل است. در جلسات مشاوره با صحبت کردن و آشنایی بیشتر از بیماری خود می‌توانید آن را کنترل کنید و اپیزودهای تغییر شرایط خود را کاهش دهید.
در کنار مشاوره، روانشناس شما ممکن است داروهایی به نام متعادل کننده‌های خلق‌وخو تجویز می‌کنند تا با کنترل شرایط شما بتوانید از جلسات خودتان بیشتر بهره‌مند شوید. درمان بای پولار فقط با نظارت دکتر متخصص باید انجام شود.
راهنمایی دکتر حامد توکلی
بیماری بای پولار یک اختلال روانی سخت است که به شدت در زندگی شما تاثیر می‌گذارد. برا همین تلاش کنید که توزان در سبک زندگی خودتان ایجاد کنید و یک برنامه غذایی و خواب منظم داشته باشید. برای کنترل استرس خود از مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی اجتناب کرده و به جای آن از تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی یا یوگا استفاده کنید.
یکی از بهترین روش‌های کنترل شرایط خود حمایت و پشتیبانی عزیزان نزدیک شماست. با دوستان و خانواده خود صحبت کنید و سعی کنید که یک ارتباط سالم و عمیق با کسی ایجاد کنید تا در شرایط خاص بتوانند به شما کمک کنند.
به یاد داشته باشید که هر افراد ممکن است به شکل‌های مختلفی به درمان و مدیریت اختلال دوقطبی نیاز داشته باشند، لذا تجربه و نیازهای هر فرد ممکن است متفاوت باشد. هماهنگی با تیم درمانی و پزشک، اطلاعات به‌روز و مشاوره مداوم در این بیمار بسیار مفید خواهد بود.
