طرحواره محرومیت هیجانی همان احساسی است که گمان می‌کنید هرگز به اندازه کافی عشق و محبت دیگران را دریافت نمی‌کنید. حس می‌کنید که هیچ‌کس حقیقتا به شما اهمیت نمی‌دهد یا احساس شما را درک نمی‌کند. خود را وابسته به افرادی سرد و بی‌مهر می‌بینید یا خودتان فردی سرد و بی‌مهر هستید که چنین مسئله‌ای شما را به برقراری روابطی می‌کشاند که ناچار منجر به نارضایتی می‌شوند. احساس خیانت، خشم یا رنجش می‌کنید. به شکل متناقضی، این خشم افراد را از شما دورتر و کمبود شما را قطعی می‌کند.
در مقاله قبلی به بررسی طرحواره ترک شدن یا تله رهاشدگی پرداختیم و عنوان کردیم که شما در هر رابطه‌ای احساس ترک شدن و ترس از دست دادن می‌کنید. در این قسمت از وبسایت دکتر حامد توکلی، به بررسی طرحواره محرومیت هیجانی یا همان تله فقدان و کمبود عاطفی می‌پردازیم.
طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟
توضیح تجربه طرحواره محرومیت هیجانی، سخت‌تر از سایر تله‌ها یا طرحواره‌ها است. معمولا چنین طرحواره‌ای در ذهن ما به راحتی شکل نمی‌گیرد. دلیل این موضوع این است که این طرحواره خیلی زود و پیش از اینکه زبان به سخن باز کنید آغاز می‌شود.
تجربه شما از نبود و کمبود عاطفه، بیشتر از این حس است که شما برای همیشه تنها خواهید بود! این حس که به برخی چیزهای خاص نخواهید رسید! این حس که کسی صدای شما را نخواهد شنید و کسی شما را درک نخواهد کرد!
تله فقدان عاطفه یعنی چه؟
فقدان عاطفه یعنی جای چیزی خالی است. احساس تهی بودن به فرد دست می‌دهد. تصویری که بهتر از هر چیزی می‌تواند نشان دهنده طرحواره فقدان عاطفی باشد، تصویر کودکی است که نادیده گرفته شده است. کودکی که نادیده گرفته شده، احساس کمبود محبت می‌کند. این حس یعنی حس تنهایی. احساس سنگین و ناراحت‌کننده دانستن این نکته که سرنوشت شما تنهایی است.
تشخیص طرحواره محرومیت هیجانی
برخی از افراد با طرحواره فقدان عاطفی در روابطشان حالتی توامان با تمنا دارند. این طرحواره حالتی سیری ناپذیری دارد. فارغ از اینکه دیگران تا چه اندازه به شما می‌بخشند، باز هم برای شما کافی نیست. از خودتان بپرسید، «آیا دیگران مدام به من می‌گویند که فردی متمنی هستم؟» یا اینکه «زیادی از دیگران تقاضا دارم؟».
احساس طرحواره فقدان عاطفی مدام نسبت به دیگران، یکی از نشانه‌های این طرحواره است. در واقع دیگران شما را ناامید می‌کنند.
البته این موضوع را در نظر بگیرید! ما در مورد ناامیدی نسبت به یک فرد صحبت نمی‌کنیم، بلکه بحث بر سر یک الگوی تجربی است که برای مدتی طولانی باقی می‌ماند. اگر نتیجه‌ای که از تمامی روابطتان می‌گیرید این است که هیچ‌کس از نظر احساسی در کنار شما نیست، احتمالا در این طرحواره گرفتار شده‌اید.
دلیل ایجاد کمبود محبت چیست؟
سرچشمه فقدان عاطفه، آن شخصی است که نقش والدین را برای کودک ایفا کرده است؛ شخصی که مسئول پروراندن کودک از نظر عاطفی است. در برخی از خانواده‌ها، این شخص می‌توان یک مرد باشد، اما در فرهنگ ما چنین شخصی معمولا یک زن است.
عشق پدر می‌تواند تا حدی جبران کننده فقدان رابطه فرزند باشد. اگر فرزند کمی خوش شانس باشد، پدرش بی‌کفایتی مادر را حس می‌کند و برای تربیت فرزندش مسئولیتی دوچندان قائل می‌شود. به همین شکل اگر فرزندان دارای پدری بی‌عاطفه باشند و مادری با عاطفه داشته باشند، طرحواره عاطفه‌شان را نه در همه روابط، بلکه تنها در روابطی خاص تکرار می‌کنند.
مشاوره خانواده می‌تواند به شما و فرزندتان کمک کند تا از این تله‌های عاطفی در امان باشید.
مثال ایجاد طرحواره فقدان عاطفی
به عنوان مثال، دخترانی که پدری بی‌عاطفه دارند ممکن است طرحواره‌شان را در روابط عاشقانه با مردان تکرار کنند، نه در سایر روابطشان. گاهی کمی زمان می‌برد تا بفهمیم شخصی که به ما مراجعه کرده، گرفتار طرحواره فقدان عاطفه شده‌است. برخلاف اغلب طرحواره‌ها که والدین با وجود داشتن آن به فرزند آسیب می‌رسانند، طرحواره محرومیت هیجانی از عدم وجود یک سری از رفتار‌ها نشات می‌گیرد.
فقدان یا کمبود عاطفه عدم وجود یک چیز است. چیزی که کودک هرگز متوجه آن نخواهد شد! بنابراین، فقدان عاطفه می‌تواند طرحواره سختی برای تشخیص باشد. سخت می‌توان تشخیص داد که آیا کودکی دچار محرومیت هیجانی هستید یا نه؟ مگر اینکه به دفعات زیادی نادیده گرفته شده باشید.
محرومیت هیجانی در رابطه عاطفی
در فرهنگ ما، روابط عاشقانه نزدیک‌ترین نوع از روابط هستند. به همین دلیل، برخی از افرادی که گرفتار محرومیت هیجانی هستند به کلی از چنین رابطه‌هایی دوری می‌کنند؛ یا تنها برای مدتی کوتاه در آن می‌مانند. این عمل نوعی شیوه فرار است، هرچند که اگر برای فرار ار تنهایی مایل به دریافت رابطه عاشقانه باشید، احتمالا در همین روابط است که طرحواره شما بیش از همیشه قابل رویت می‌شود. نشانه‌هایی از وجود کمبود عاطفی در رابطه:
- شاید وقتی که کسی بیش از حد به شما نزدیک می‌شود، به رابطه خاتمه می‌دهید.
- به راحتی برای پایان دادن به رابطه دلیل پیدا می‌کنید.
- با انتخاب افراد دور از دسترس، از خودتان در برابر نزدیکی مراقبت می‌کنید.
- ممکن است با خرابکاری کردن در روابطتان، فقدان رابطه را تشدید کنید.
- ممکن است به نشانه‌های نادیده گرفته‌شدن، بیش از حد حساس شوید.
- از شریکتان انتظار دارید تا فکر شما را بخواند و به طرز معجزه‌آسایی نیازهای شما را برطرف سازد.
چالش های رابطه با محرومیت هیجانی و عاطفی
برخی از افرادی که دچار طرحواره محرومیت هیجانی هستند اقدام به ضد حمله می‌کنند. آنها از طریق ابراز خشم و تمنا سعی در جبران حس فقدان عاطفه دارند. آنها زیادی می‌خواهند و از معشوق خود هم زیادی دریافت می‌کنند.
چرا برخی از افراد با خودپرستی و خودبینی نسبت به کمبود عاطفه واکنش نشان می‌دهند؟
پاسخ را می‌توان در ترکیب دو طرحواره فقدان عاطفه و طرحواره حق طلبی یافت. هر چند که نیازهای آنان به روش‌های درستی برطرف نشده، اما افراد خودپرست یاد گرفته‌اند تا با زیاده‌خواهی برای نیازهای سطحی‌شان، با احساس فقدان محبت مبارزه کنند.
به عنوان مثال، ممکن است نسبت به آنچه می‌خورید یا می‌پوشید، فردی که با او هستید یا جایی که می‌روید، زیاده‌خواه باشید. ممکن است نسبت به هر چیزی زیاده‌خواه باشید جز آنچه که حقیقتا در آرزوی آن هستید، یعنی پرورش احساس.
به عنوان یک کودک به شما اجازه داده نشده تا نیازهای احساسی خود را طلب کنید. اما اگر اجازه طلب کردن سایر نیازها را داشته‌اید، حداقل راهی برای رسیدن به یک چیز وجود داشته است. برخی از کودکان در هر دو عرصه با بی‌مهری مواجه می‌شوند، چه از نظر مادی و چه از نظر معنوی. آنها از هر نظر با فقدان مواجه می‌شوند. چنین کودکانی معمولا تسلیم می‌شوند و یاد می‌گیرند که هیچ انتظاری نداشته باشند.
درمان طرحواره محرومیت هیجانی
درمان طرحواره محرومیت هیجانی شامل چندین مرحله است که باید با حضور متخصص طی شود. گذراندن دوره طرحواره درمانی در جلسات مشاوره روانشناسی با جناب دکتر حامد توکلی می‌تواند گزینه مناسبی برای شما باشد.
- فقدان کودکی خود را درک کنید. به عبارتی کودک محروم درون خود را درک کنید.
- احساس فقدان در روابط کنونی‌تان را کنترل کنید. با نیازهای خود مبنی بر تربیت و پرورش و هدایت و همدردی ارتباط برقرار کنید.
- روابط گذشته خود را مرور و الگو‌های تکرار‌شونده را مشخص کنید. فهرستی از خطر‌هایی را که از حالا به بعد بایستی از آنها دوری کنید، تهیه کنید.
- از افراد سردی که جذابیت زیادی به وجود می‌آورند، دوری کنید.
- زمانی که شخصی با عاطفه را پیدا می‌کنید، شانسی برای برقراری رابطه قائل شوید. آنچه را که می‌خواهید به زبان آورید. آسیب‌پذیری خود را با شخص مقابلتان در میان بگذارید.
- از سرزنش شخص مقابل و زیاده‌خواهی برای نیاز‌هایتان دست بردارید.
مراحل درمان کمبود عاطفه
ما در این بخش 6 مرحله مجزا برای درمان طرحواره محرومیت هیجانی یا همان تله کمبود محبت در نظر گرفتیم. لازم به ذکر است که حضور یک دکتر روانشناس در تهران با متد طرحواره درمانی از الزامات پروسه درمان است. دکتر حامد توکلی همراه شما خواهد بود.
مرحله اول
شما باید نسبت به آنچه در کودکی برایتان رخ داده به حقیقت پی ببرید. هر نوع محرومیت، به جنبه‌ای متفاوت از عشق مرتبط می‌شود. آیا والدینتان شما را در آغوش گرفته‌اند؟ فکر می‌کنید که مایه آرامش شما بوده‌اند؟ آیا زمان خود را به شما اختصاص داده‌اند؟ پس به داشتن شخصی مربوط می‌شود که دنیای شما را درک می‌کند و به احساسات شما اعتبار می‌بخشد.
مرحله دوم
به خودتان یاد دهید که هر زمان طرحواره شما در حال تحریک شدن است، هوشیار باشید. این مسئله ممکن است زمانی رخ دهد که شما احساس بی‌ارزشی، تنهایی یا پوچی می‌کنید یا هیچ‌کس احساس شما را درک نمی‌کند. اینکه به خود اجازه دهید تا تمام احساساتی را که در کنار طرحواره‌تان تحریک می‌شوند حس کنید، حائز اهمیت است. هیچ احساسی را سرکوب نکنید. تا جایی که می‌توانید تمام طیف‌های احساسی را کشف کنید.
مرحله سوم
در طرحواره محرومیت هیجانی ممکن است بخواهید روی روابط عاشقانه، خانوادگی و دوستان نزدیکتان تمرکز کنید. به مشکلی که برای هر رابطه پیش آمده فکر کنید. آیا شخص مقابل در برآوردن نیازهای شما ناتوان بوده یا تمایلی به این کار نشان نمی‌داده؟ آیا با خواسته‌های پی‌در‌پی خود، شخص مقابل را از خود رانده‌اید؟
مرحله چهارم
درگیر افرادی که دچار فقدان و محرومیت هستند نشوید. عمل به این قانون بسیار مشکل است، چرا که این افراد دقیقا همان‌هایی هستند که بیشتر از هرکسی شما را جذب خود می‌کنند. بهتر است درمورد نزدیک شدن به این افراد تجدید نظر کنید.
مرحله پنجم
زمانی که وارد یک رابطه سالم می‌شوید، فرصتی به آن بدهید. بسیاری از افرادی که دچار این طرحواره هستند در روابط سالم احساس خستگی و نارضایتی می‌کنند و قصد ترک میدان را دارند. حتی اگر رابطه‌تان به نظر بدون هیجان می‌آید، خیلی سریع و راحت فاصله نگیرید.
مرحله ششم
در یکی از جلسات مشاوره فردی داریم که مراجع می‌‌گوید :«من خشمگین می‌شوم. تمام آنچه که احساس می‌کنم، احساس خشم و تمام آنچه انجام می‌دهم، تحقیر همسرم است.» پاسخ دکتر توکلی این است که به خشم پناه نبرید! نیازهای خود را مستقیما با شریک خود در میان بگذارید. در هنگام خشم از احساس خود به او بگویید. چنین عملی را با آرامش و بدون سرزنش انجام دهید.
جمع بندی
تغییر آسان نیست. همان طور که قبلا گفتیم، همه چیز در دستان شماست. اینکه چه میزان تغییر می‌کنید تا حد زیادی به میزان سماجت و تلاش شما بستگی دارد. طرحواره محرومیت هیجانی یک شبه از شما جدا نمی‌شود. دکتر حامد توکلی با بیش از 10 سال تجربه در اتاق درمان و با بکارگیری متد طرحواره درمانی به شما کمک می‌کند تا تله‌های روانی خود را بشناسید و سپس آن را کنترل کنید.
