اختلال وسواس که به عنوان (Obsessive-Compulsive disorder (OCD شناخته می‌شود، یک اختلال طولانی مدت بوده که فرد را به انجام کارهای ناخواسته و افکار مکرر (عقده) ترغیب می‌کند. افرادی که وسواس دارند یک سری کارهای خاص را به صورت تکراری انجام می‌دهند و اگر از روتین کاری خود خارج شوند پریشانی، نگرانی و ناهنجاری برایشان ایجاد می‌شود.
درمان اختلالات وسواس توسط سایکوتراپی، دارو یا ترکیبی از این دو انجام می‌شود. در صورت مشاهده علائم وسواس با دکتر حامد توکلی متخصص روانشناسی مشاوره بگیرید تا روش‌های رفع این عارضه را بیابید.
وسواس چیست؟
وسواس یک عارضه روحی و روانی است که می‌تواند روی همه انسان‌ها تاثیر گذار باشد. اختلال وسواس زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در چرخه عقده یا فکرهای ناخواسته گیر کند و نتواند جلوی خود را بگیرید.
معمولا وسواس در زندگی روزمره تاثیر منفی می‌گذارد و باعث می‌شود که فرد زمان طولانی را صرف انجام وسواس خود می‌کند. وسواس هم در آقایان و بانوان رخ می‌دهد و سن خاصی ندارد.
همه انسان‌ها نقطه‌ای از زندگی خود به یک مسئله متمرکز شدن که به آن اختلالات وسواسی گفته نمی‌شود، زمانی این عارضه شناسایی می‌شود که فرد زمان طولانی از وقت خود (بیش از نیم ساعت در روز) را وقف انجام کاری یا تفکر به شرایطی کند و در صورت انجام ندادن آن فرد مضطرب شده و استرس می‌گیرد.
تعریف علمی اختلال OCD
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک بیماری روان‌پزشکی بوده که در آن فرد دچار وعقده‌های تفکری (Obsessions) و اجبارهای عملی (Compulsions) مزاحم و زمان‌بر می‌شود. وسواس‌ها شامل افکار، تصاویر یا ایده‌هایی هستند که به صورت مکرر و مداوم، همراه با اضطراب و ناراحتی، در ذهن شخص ظاهر شده است. اجبارها، رفتارها یا فکرهای تکراری هستند که روان شناسان معتقدند روش‌های خودفرمان‌داده‌ای برای مدیریت و کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌ها به شمار می‌روند.
از نظر بیولوژیکی، تحقیقات نشریه pubmed در چند دهه گذشته نشان داده‌اند که در مبتلایان به OCD ممکن است نقص‌هایی در مدارهای درون مغزی داشته باشند*، بخصوص در مناطق مسئول برنامه‌ریزی و پاسخ به تحریکات محیطی. همچنین، مطالعات افزایش سطوح یا فعالیت بیش از حد نوروترانسمیترها مانند سروتونین و دوپامین را در OCD نشان داده‌اند.
*توجه کنید: این نظریه هنوز کاملا ثابت نشده و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
اختلال وسواس فکری عملی و انواع آن
همانطور که گفتیم اختلال وسواسی فکری و عملی نوعی از اختلالات اضطرابی است که در آن فرد دارای افکار و ترس‌های مکرر و غیرقابل کنترل بوده که موجب ایجاد رفتارهای تکراری یا اجبارها می‌شود. مورد دقیق وسواس در یک جلسه مشاوره فردی تشخیص داده می‌شود.
انواع مختلفی از این اختلال وجود دارد که شامل مدل فکری و عملی می‌شود که عمل یا رفتار فرد را تغییر می‌دهند. وسواس‌های فکری می‌توانند درباره آلودگی، شک یا افکار تهاجمی مانند آسیب زدن به خود یا دیگران باشند. وسواس‌های عملی شامل شستن دست‌ها، شمارش، چک کردن چیزها یا تکرار فعالیت‌ها میشوند.
اختلال وسواس فکری
وسواس‌های فکری می‌توانند شامل ترس مفرط از میکروب‌ها، نگرانی در مورد آلودگی، یا افکار خشونت‌آمیز و تهاجمی باشند. این افکار به طور مکرر و مزاحم ظاهر میشوند و موجب ایجاد اضطراب قابل توجه‌ای میشوند.
وسواس‌های فکری تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر زندگی روزمرگی افراد دارند و فکر فرد را به خود مشغول می‌کنند که باعث می‌شود توانایی تمرکز پایین آید، انجام کارهای خانه و وظایف فرد در محل کار یا مدرسه را نیز محدود می‌کند. وسواس فکری به چند مدل مختلف تقسیم می‌شود که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
وسواس آلودگی و وسواس نجس و پاکی
یکی از شایع‌ترین انواع وسواس فکری، ترس از آلودگی است. این وسواس باعث می‌شود که از تمام نقاط اطراف خود هراس داشته باشد و نتواند کاری انجام دهد. این وسواس گاهی اوقات بیمار را مجبور تمیزکاری بیش از حد می‌کند که معمولا ساعت‌ها ادامه دارند.
وسواس آسیب زدن به دیگران
افکار وسواسی مربوط به آسیب رساندن به دیگران بسیار پریشان‌کننده و استرس‌زا هستند. این وسواس معمولا شامل نگرانی و ترس شدید برای آسیب رساندن به دیگران است. این افراد معمولا نگران‌اند که به طور ناخواسته به دیگران آسیب برسانند یا چیزی که باعث رنج دادن دیگران شود را بگویند. اگر فکر می‌کنید این مشکل در خانواده شما وجود دارد، می‌توانید با یک جلسه مشاوره خانواده از دکتر خود پلن درمان دریافت کنید.
وسواس جنسی
وسواس جنسی معمولا باعث ایجاد افکار و تصورات جنسی مکرر هستند. این افکار ممکن است خواسته یا ناخواسته پدیدار شوند و موجب ایجاد شرم و احساس گناه در فرد شوند. برخی وقت‌ها این افکار اینقدر زیاد و مکرر هستند که قابلیت انجام کارهای روزمره را از فرد سلب کرده و کیفیت زندگی را کاهش می‌کنند.
وسواس کمال گرایی
کمال‌گرایی در اختلال OCD باعث می‌شود که فرد استانداردهای بالایی برای کارهای خود ایجاد کند و برای رسیدن به آنها خودش را در فشار زیاد قرار دهد. این کمال‌گرایی هم در انجام وظایف هم در ارتباط با دیگر اتفاق می‌افتد. این وسواس می‌تواند منجر به نارضایتی مداوم، ترس از خطا، کاهش خلاقیت، احساس شکست در زندگی و خود انتقادی در فرد شود.
وسواس مذهبی
وسواس مذهبی یا اسکروپولوسیتی (Scrupulosity)، شامل افکار وسواسی و رفتارهای اجباری مرتبط با مذهب، مانند ترس از گناه کردن یا بی احترامی به مسائل معنوی است. این نوع وسواس ممکن است بر روی انجام مراسم مذهبی یا افکار و عقاید اثر گذار باشد.
وسواس تصمیم گیری و کنترل خود
کسانی که تردید شدید در مورد هر تصمیمی می‌گیرند دارند ممکن است به وسواس تصمیم گیری و کنترل خود مبتلا شده باشند. این وسواس اضطراب و استرس شدید برای فرد ایجاد می‌کند و نمی‌گذارد که فرد به درستی تصمیم گیری کند. این وسواس کنترل اعمال را از فرد سلب می‌کند و باعث فلجی تصمیمی (Choice paralysis) می‌شود.
اختلال وسواس عملی
اختلالات عملی نوعی اختلال وسواسی هستند که در آن فرد به صورت مکرر و بی‌شرط اقدامات خاصی را انجام می‌دهد. این اقدامات معمولاً براساس ترس‌های غیرمنطقی و وسواس‌های خود انتخاب میشوند و هیچ منطق و ربطی به واقعیت فعلی ندارند. یکی دیگر از انواع اختلال وسواسی اختلال عملی است که در آن فرد به صورت مکرر و بدون دلیل خاصی باید کاری را انجام دهد.
این کارها معمولا بر اساس ترس‌های فرد است که غیر منطقی بوده و هیچ منطق و ربطی به واقعیت ندارد. در اختلالات عملی، فرد ممکن است وقت زیادی را صرف بررسی و تصحیح اشیای غیرضروری کند، مانند چندین بار شستن دست یا قفل کردن درها به شکل خاصی. عدم انجام این اقدامات به صورت دقیق و برابر با توقعات فرد به اضطراب، استرس شدید و حتی افزایش ترس‌ها و وسواس می‌شود.
وسواس تقارن
وسواس تقارن تاثیر بزرگی بر روی زندگی فرد می‌گذارد. با این وسواس، فرد در تلاش است تا تمام اشیا و فعالیت‌ها را به صورت متقارن و هماهنگ در نظر بگیرد، که نه‌تنها زمان‌بر است بلکه کیفیت زندگی را نیز کاهش می‌دهد.
وسواس تمیزی و شستشو
وسواس تمیزی و شستشو می‌تواند تاثیرات منفی بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. فرد مبتلا ممکن است زمان زیادی را در صرف شستشو، ضدعفونی کردن و رعایت استانداردهای تمیزی صرف کند. این وسواس به مرور باعث ایجاد استرس، اضطراب و انزوا اجتماعی می‌شود.
وسواس نظم و ترتیب
همانند وسواس تمیزی، این اختلال نیز باعث وقت زیادی را صرف مرتب کردن یا تغییر مکان وسایل کند تا مکان درست برای اشیاء را پیدا کند. در صورتی که کسی این نظم را خراب کند فرد وسواسی استرس و اضطراب می‌گیرد و ممکن است پرخاشگر شود.
وسواس کندن پوست
فرد مبتلا به صورت مداوم پوست خود را چک می‌کند و تلاش کند تا هر ایراد کوچک را اصلاح کنند. کسانی که این وسواس را دارند بیشتر به جوش‌های صورت و پوست خود اهمیت می‌دهند و سعی می‌کنند که آنها را “بترکانند” که این وسواس می‌تواند به خشکی، التهاب پوست و ناراحتی روحی به علت خرابی پوست منجر شود.
به مشاوره نیاز دارید؟ اگر در این روزها احساس افسردگی، اضطراب، عدم اعتماد به نفس دارید و نمی‌توانید به کارهای روزمره خود برسید یا حتی اگر در ارتباط با خانواده، همسر و پارتنر عاطفی خود دچار مشکل شدید، در کمتر از 1 دقیقه می‌توانید یک جلسه مشاوره روانشناسی با دکتر حامد توکلی رزرو کنید!
علائم و نشانه های وسواس
شناسایی نشانه‌ها و علائم اختلال وسواس برای درمان به موقع آن حائز اهمیت است. اگر شما یا عزیزی از این علائم رنج می‌برد، مشاوره با یک متخصص سلامت روان می‌تواند گام نخستین به سمت بهبودی باشد. در ادامه می‌توانید تمام علائم و نشانه‌های وسواس را در جدول زیر مشاهده کنید.
| رفتارهای وسواسی | افکار وسواسی | تاثیر وسواس روی زندگی روزمره | واکنش‌های روحی روانی به وسواس | علائم فیزیکی وسواس |
| احساس نیاز مداوم به بررسی مسائل (مثلاً بررسی دوباره اینکه آیا در را قفل کرده‌اید یا اجاق گاز را خاموش کرده‌اید) | انجام کارهای مکرر مانند شستن دست، چک کردن وسایل الکتریکی، دست زدن مکرر به نقاط مختلف بدن | اجتناب از مکان‌ها و موقعیت‌هایی که ممکن است وسواس را برانگیزد | ایجاد استرس و اضطراب در صورت انجام ندادن روتین همیشگی وسواس | دست‌های قرمز یا زخم شده از شستشوی زیاد، خوردن ناخن‌ها، تکان دادن پا و دست زیاد از حد |
| افکار تهاجمی درباره‌ی آسیب رساندن به خود یا دیگران | شمردن، مرتب‌سازی یا تکرار کلمات به‌طور متوالی برای تسکین اضطراب | اختلال در برنامه کاری، مدرسه، یا فعالیت‌های اجتماعی به دلیل نیاز به انجام رفتارهای وسواسی | خستگی شدید به دلیل فشار ناشی از مقاومت در برابر وسواس‌ها یا تسلیم شدن به آنها | تکرار مکرر عبارتی یا دعایی بدون کنترل یا اختیار |
| ترس‌های شدید از آلودگی (مثلاً ترس از لمس اجسامی که فکر می‌کنید آلوده هستند) | انجام دادن کارهای روتین به شکل دقیق و ترتیب مشخص | ترس از ناراحت کردن یا رنج دادن دیگر | شرم و گناه به دلیل داشتن وسواس‌ها یا افکار ناخواسته | عصبانیت و پرخاش در مقابل تغییرات یا برآورده نکردن وسواس |
| ترس از موفق نشدن یا انجام نشدن کار به صورتی که در نظر داشتید. | انباشتن اشیا بی‌اهمیت بدون توانایی دور ریختن آنها | دنبال کردن یک روتین دقیق و تغییر ناپذیر | کاهش اعتماد به نفس و منزوی شدن اجتماعی | همیشه به دنبال اطمینان خاطر هستند |
سن شروع علائم وسواس
این علائم معمولا از نوجوان یا جوانی شروع می‌شود، ولی امکان داشتن وسواس در کودکی نیز وجود دارد. وسواس ممکن است بعد از مدتی تغییر کند که معمولا به شرایط و حالت فرد بستگی دارد. بعضی مواقع امکان دارد که وسواس به نوع دیگری تغییر کند که علائم و نشانه‌های آن کاملا متفاوت خواهد بود.
در صورت مشاهده هر کدام از این علائم و نشانه‌ها، بهتر است برای تشخیص وسواس و معالجه آن به دکتر روانپزشک یا مشاور روانشناسی مراجعه کنید. زیرا درمان نکردن این عارضه باعث آسیب‌های جدی در زندگی روزمره و استرس بیشتر شما خواهد داشت.
دلایل ابتلا به وسواس
با این که دلیل اصلی و دقیق ابتلا به این عارضه وجود ندارد، برخی شرایط و کارها امکان باعث تشدید یا ایجاد وسواس را بیشتر می‌کنند که در ادامه به مهم‌ترین دلایل آن می‌پردازیم.
- ژنتیک: برخی مطالعات نشریه Psychiatry در سال 2019 نشان داده‌اند که یکی از اصلی‌ترین دلایل مبتلا شدن به این اختلال است. کسانی که پدر، مادر یا خواهر و برادران وسواسی دارند امکان دارد که خودشان نیز دچار اختلالات وسواسی شوند. هنوز هیچ ژن یا مجموعه ژن‌هایی یافت نشده که ارتباط مطلق با OCD داشته باشند، اما مطالعات نشان دادند که ارتباطی بین ژنتیک و وسواس وجود دارد.
- تغییرات در مغز و بیوشیمی فرد: عکس‌های CT scan از مغز افراد وسواسی نشان داده که در اغلب قشرهای پیشانی و دیگر مکان‌های مغز فرد وسواسی با افراد سالم متفاوت است. محققان همچنین دریافته‌اند که چندین ناحیه مغز، مانند شبکه‌های مغزی و فرآیندهای بیولوژیکی نقش کلیدی در افکار وسواسی، رفتار اجباری و ترس و اضطراب مرتبط دارند.
- یادگیری: خیلی از کودکان و نوجوانان وسواس از پدر و مادر یا قیم خود برخی رفتار و وسواس‌ها را یاد می‌گیرند. در این صورت معمولا وسواس فرد شبیه خانواده خود است.
- فشارهای استرسی روزانه: اتفاقات استرس زا در زندگی روزمره یکی دیگر از عوامل خطر ابتلا به اختلالات عقده است. این واکنش باعث ایجاد افکار مزاحم، روتین‌های مخصوص و ناراحتی عاطفی می‌شود که در OCD مشاهده شده است.
- خلق و خوی فرد: معمولا افرادی که خلق و خوی آرام و محافظه کارانه دارند در خطر بیشتری به ابتلا وسواس نسبت به دیگران دارند. این افراد بیشتر احساسات منفی را درون خود می‌ریزند و بیشتر به وسواس برای دوری از استرس روی می‌آورند.
- آسیب‌های کودکی و تروما (Truma): کسانی که در کودکی خود از یک اتفاق ناگوار جان سالم بدر می‌برند در دوران نوجوانی خود به وسواس دچار میشوند. دلیل این اتفاق هنوز کاملا مشخص نشده و برای درک این رابطه به تحقیقات بیشتری نیاز است.
اختلالات روانی دیگر مانند افسردگی، اضطراب یا سوء استفاده از مواد مخدر نیز باعث ایجاد یا تشدید وسواس میشوند. برخی زمان‌ها وسواس دلیل خاصی ندارد و ناگهانی ایجاد شده که نیازمند درمان هستند. کودکانی که به صورت ناگهانی یا بعد از مریضی به OCD دچار میشوند ممکن است به سندرم پانداس مبتلا شده باشند.
تاثیر وسواس (OCD) بر زندگی
اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)، بیماری‌ای است که می‌تواند تأثیرات شدید و گسترده‌ای بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. وسواس باعث صرف زمان و انرژی قابل توجه‌ای صرف مدیریت وسواس‌ها و انجام اجبارها می‌شود. این وضعیت می‌تواند به تدریج منجر به اختلال در انجام فعالیت‌های روزانه، نظیر کار، تحصیل، برقراری ارتباط با دیگران یا حتی انجام کارهای شخصی و بهداشتی شود.
نگرانی‌های مداوم و چک کردن‌های بیش از حد باعث فرسودگی ذهنی شده و به تجارب عاطفی منفی، از جمله احساس شرم، گناه، یا خشم مفرط دامن می‌زنند. این وضعیت می‌تواند روابط اجتماعی و خانوادگی را مختل ساخته و احساس تنهایی فرد مبتلا را تشدید دهد.
علاوه بر این، وسواس ممکن است تأثیرات مالی نیز به دنبال داشته باشد. افراد مبتلا برای کنترل علائم خود ممکن است متحمل هزینه‌های درمانی قابل توجهی شوند که می‌تواند بار مالی سنگینی به آنها تحمیل کند. همچنین، اختلال ممکن است توانایی آنها برای حفظ شغل یا پیشرفت در مسیر شغلی‌شان را محدود کند.
درمان اختلال وسواس
درمان اختلال وسواس عملی-فکری توسط روانپزشک یا مشاور روانشناسی انجام می‌شود که برای درمان از شما سوالات زیر را می‌پرسد.
- چند سالت است؟
- سلامت کلی و سابقه پزشکی شما چگونه است؟
- شدت وسواسی شما چقدر است؟
- نظر یا ترجیح شما برای درمان چیست؟
- آیا می‌خواهید از دارو برای درمان استفاده کنید؟
دو درمان اصلی این عارضه شامل روان درمانی و استفاده از داروهای ضد افسردگی هستند که معمولا با هم ترکیب شده تا بهترین درمان وسواس را برای شما میسر کند.
روان درمانی
درمان شناختی رفتاری (CBT)، نوعی روان درمانی است که برای بسیاری از افراد مبتلا به OCD موثر است. با قرار گرفتن در شرایط و یافتن راهای مقابله با استرس، که بخشی از درمان CBT است. سپس دکتر راه هایی را یاد به شما یاد می‌دهد که بتوانید از انجام کارهای وسواسی جلوگیری کنید. این درمان نیازمند تلاش و تمرین است، اما زمانی که یاد بگیرید وسواس ها و اجبارهای خود را مدیریت کنید، ممکن است بتوانید از کیفیت زندگی بهتری لذت ببرید.
کودکان مبتلا به OCD به کمک بیشتری از اعضای خانواده برای تشخیص و مدیریت علائم OCD نیاز دارند. متخصصان سلامت روان می توانند با کودکان خردسال برای شناسایی استراتژی‌هایی مدیریت استرس کار کنند و به خانواده کودک روش‌های برخورد و حمایت از کودک را آموزش دهند.
مصرف دارو
برخی داروها برای کنترل و اجتناب علائم وسواس استفاده میشوند. معمولا اولین قرص‌های وسواس که به شما تجویز می‌شود قرص‌های ضد افسردگی هستند. برخی از قرص‌های مفید برای این عارضه شامل موارد زیر است:
| نوع قرص برای کنترل وسواس | افراد کاندید برای درمان |
| فلووکسامین | برای کودکان و بزرگسالان بالای 7 سال |
| پاروکستین | فقط برای بزرگسالان بالای 18 سال |
| سرترالین | برای کودکان و بزرگسالان بالای 10 سال |
| فلوکستین | برای کودکان و بزرگسالان بالای 8 سال |
استفاده نادرست از این قرص‌ها عواقب و عوارض خطرناکی را به دنبال دارند. قبل از مصرف حتما به یک متخصص مراجعه کنید تا دوز درست و نحوه مصرف داروها را یاد بگیرید.
استفاده از داروهای ضد افسردگی معمولا باعث اعتیاد نمی‌شوند. ولی در برخی مواقع این داروها باعث وابستگی فیزیکی میشوند. قطع ناگهانی قرص یا درست مصرف نکردن و از دست دادن چندین دوز می تواند علائمی شبیه ترک اعتیاد ایجاد کند. این گاهی اوقات سندرم قطع نامیده می‌شود.
به هیچ عنوان بدون مشورت با پزشک، مصرف دارو را قطع نکنید، حتی اگر احساس بهتری دارید. ممکن است عود علائم OCD داشته باشید. برای کاهش بی خطر دوز خود در طول زمان با پزشک خود همکاری کنید.
معرفی دکتر روانشناس برای درمان وسواس
در صورتی که با خواندن این مطلب متوجه بروز عوامل و علائم وسواس در زندگی خود شدید، باید سریعا به یک دکتر روانشناس مراجعه کنید. به طور کلی یک دکتر روانشناس در تهران با موارد مشابه زیادی سروکار داشته است و می‌تواند بنا به تجربه‌ای که در درمان وسواس دارد، شما را راهنمایی کند. اگر در هر شهری خارج از تهران و خارج از ایران زندگی می‌کنید، می‌توانید باز هم با دکتر حامد توکلی جلسات مشاوره داشته باشید. برای رزرو نوبت و اطلاع از شرایط برگزاری جلسات با واتسپ پشتیبانی در ارتباط باشید.
اختلال وسواس از چه سنی شروع می شود؟
وسواس معمولا در نوجوانی شروع می‌شود، ولی وسواس در هر سنی می‌تواند اتفاق بیفتد.
تفاوت اختلال وسواس با شخصیت وسواسی چیست؟
اختلال وسواس عملی-فکری با علائم اجباری و افکار عقده دار شدید بوده، در حالی که شخصیت وسواسی تمایل به کمال‌گرایی و سازمان‌دهی دارد بدون اجبارهای وسواسی است.
آیا اختلال وسواس قابل درمان است؟
بله، اختلال وسواس قابل درمان است. تنها کافی‌ست به یک دکتر روانشناس ماهر مراجعه کنید و سریعا مشکل خود را با او در میان بگذارید.
چگونه اختلال وسواس را درمان کنیم؟
روش‌های درمانی اختلال وسواس شامل روان‌درمانی مثل درمان شناختی-رفتاری، داروهای ضد افسردگی و تکنیک‌های مدیریت استرس میشوند که در کنترل علائم وسواس به بیمار کمک می‌کند.
