طرحواره رهاشدگی یعنی شما در هر رابطه‌ای احساس ترک شدن و ترس از دست دادن دارید. اگر مدام به این فکر می‌کنید که ممکن است پارتنرتان شما را ترک کند یا ممکن است خانواده خود را از دست بدهید، یعنی دچار تله رهاشدگی یا طرحواره رهاشدگی هستید.
یازده تله وجود دارد که ما در وبسایت دکتر حامد توکلی به بررسی هر کدام از آنها می‌پردازیم. قسمت آخر، با عنوان خلاصه‌ای از تله‌های زندگی، به این موضوع اختصاص می‌یابد که چگونه می‌توان تله‌های زندگی را تغییر داد و آنها را درک کرد. در این مقاله، به بررسی اختصاصی تله رهاشدگی یا ترک شدن می‌پردازیم.
تله رهایی چیست؟
یک تله یا طرحواره زندگی، الگویی است که از آغاز و تغییرات آن در طول زندگی منعکس می‌شود. آنچه که خانواده‌های ما با ما در کودکی انجام دهند، آغازگر این الگوست.
شاید رها شدیم، مورد انتقاد واقع شدیم، مورد حمایت و مراقبت بیش از اندازه قرار گرفتیم، طرد شده یا محروم شدیم. به هر حال به‌طریقی آسیب دیدیم! سرانجام آن تله به بخشی از ما تبدیل می‌شود.
پس از اینکه خانه‌ای را که در آن بزرگ شدیم ترک می‌کنیم، به خلق موقعیتهایی ادامه می‌دهیم که در آنها با ما بدرفتاری شده، نادیده گرفته‌شده، سرکوب یا کنترل شده‌ایم و عموما محیطی را می‌سازیم که پیش از این در آنجا از رسیدن به تمام آنچه که می‌خواستیم، ناکام مانده‌ایم.
مثال تشخیص طرحواره
مردی با تنهایی دست و پنجه نرم میکند. احساس پوچی و خستگی دارد. حفره‌ای در درون دارد و همچنان به دنبال زنی می‌گردد که این حفره را پر کند. او معتقد است که چنین زنی را هرگز پیدا نمی‌کند. باور دارد که همیشه تنها بوده و همیشه تنها خواهد‌ماند.
در دوران کودکی نیز این تنهایی دردناک را حس می‌کرد. هرگز پدرش را نشناخت و مادرش سرد و بی‌عاطفه بود. نیازهای عاطفی هیچ‌کدام از آنها برآورده نشده بود. او با کمبود محبت بزرگ شد و اکنون به عنوان یک فرد بزرگسال نیز در حال ساخت همان محیط عاری از احساس و عاطفه است.
رویکرد تله‌های زندگی حول محور رویارویی مداوم با خودمان می‌چرخد. پس متوجه شدیم که تله زندگی مانند تله رهاشدگی، همان راهی است که ما الگوهایمان را در آن بازسازی می‌کنیم.
طرحواره رها شدگی چیست؟
تله رهاشدگی یا تله ترک شدن به فقدان امنیت و آرامش در خانواده شما در دوران کودکی مربوط می‌شود. تله ترک شدن از سوی افرادی است که شما دوستشان دارید؛ و باعث می‌شود سرانجام برای همیشه از نظر احساسی گوشه‌گیر و تنها شوید.
به هر طریق ممکن تصور می‌کنید که تنها خواهید ماند؛ حال چه این ترک شدن از طریق مرگ باشد، چه از طریق ترک خانه یا ترجیح دیگری و ترک شما. همچنین، ممکن است بیش از اندازه خود را به عزیزان خود نزدیک کنید و به آنها بچسبید! با شکلی متناقض، شما در حال دور کردن آنها از خودتان هستید!
علائم تله رها شدگی
خواندن نشانه‌های تله رهاشدگی به شما کمک میکند تا بهتر خودتان را بشناسید اما به این معنا نیست که می‌توانید تشخیص درستی از شخصیت و سلامت روان خود بدهید؛ پس بهتر است در جلسات مشاوره فردی رواشناسی آنلاین درخواست تست طرحواره یانگ را بدهید. در اینجا برخی نشانه‌ها را برای شما آورده‌ایم:
- اول از همه در هر ارتباطی، انتظار دارید که پارتنرتان شما را ترک کند.
- ممکن است حتی از جدایی‌های معمول و عادی نیز ناراحت شوید.
- شما باوری بنیادی دارید که افرادی را که دوست دارید از دست می‌دهید و برای همیشه از نظر احساسی به انزوا کشیده می‌شوید.
- انتظار دارید که شما را تنها بگذارند و این انتظار تا همیشه با شما خواهد ماند.
- معتقدید شخصی را که از دست داده‌اید، هرگز دوباره بدست نخواهید آورد.
- قلبا احساس می‌کنید که سرنوشت شما تنها زندگی کردن است.
انواع طرحواره رها شدگی
طرحواره رها شدگی دارای دو نوع است که در ادامه به صورت مجزا به بررسی آنها می پردازیم:
طرحواره رها شدگی مبتنی بر وابستگی
گاهی اوقات محیط زندگی فرد در دوران کودکی بسیار حمایتگر است و با هیچ چالشی در زندگی مواجه نمی شود. این امر باعث می شود که رها شدگی مبتنی بر وابستگی در ذهن فرد شکل بگیرد. این سبک از زندگی برای ایجاد طرحواره رها شدگی بستر بسیار خوبی را به وجود می آورد که می تواند در آینده مشکلات بزرگی را به همراه داشته باشد.
طرحواره رها شدگی مبتنی بر بی ثباتی یا فقدان
در برخی مواقع زندگی کودکی فرد حالتی بی ثبات دارد و ممکن است اتفاقات بسیاری مانند طلاق پدر و مادر، فوت عزیزان و دعواهای خانوادگی را تجربه کند. این مسائل باعث می شوند که رها شدگی مبتنی بر فقدان یا بی‌ثباتی در او شکل بگیرد.
علت های طرحواره رها شدگی
طرحواره رها شدگی به دلایل مختلفی ایجاد می گردد که رایج ترین آنها شامل موارد زیر می شوند:
مرگ والدین یا مراقب
مرگ والدین یا مراقب جزء مسائلی است که باعث می شود شخص از رابطه عاطفی محروم شود. در این مواقع کودک از وجود کسی محروم می شود که نیازهای جسمی و عاطفی او را برآورده کرده است. این اتفاق می تواند تاثیر بسزایی در ایجاد طرحواره رها شدگی داشته باشد.
بی توجهی به نیازهای فرزندان
تمام کودکان نیازهایی دارند که قسمتی از آنها باید توسط والدین رفع گردند. اگر در طول دوران رشد نیازهای ابتدایی و مهم فرزند توسط والدین رفع نشوند زمینه ای را ایجاد میکند که در فرد تله رهاشدگی پدید آید.
بدرفتاری والدین
از دیگر علت های طرحواره رها شدگی بدرفتاری والدین است. تنبیه رفتاری و جسمی توسط والدین احساس رها شدگی را در کودک به وجود می آورد. در چنین شرایطی کودک زمانی از والدین طرد می شود که به دنبال محبت و حمایت عاطفی آنها است.
تنها ماندن طولانی
برخی والدین به دلایل مختلف مانند جدایی، بیماری یا مسائل شغلی مجبور هستند کودک خود را تنها بگذارند. این مسئله باعث می شود که در کودک احساس تنهایی شدیدی ایجاد گردد که خود می تواند یک پیش زمینه برای شکل گیری طرحواره رها شدگی باشد.
تنش در خانواده
درگیری ها و تنش های شدید در خانواده می توانند در افراد تله رها شدگی و احساس تنهایی ایجاد کنند. اگر این دعواها و مشاجرات خانوادگی ادامه پیدا کنند و حل نشوند شکل گیری طرحواره رهاشدگی در فرد را به دنبال خواهند داشت.
نمونه فردی که تله ترک شدن دارد
یکی از مراجعین اتاق درمان می‌گوید:« بعضی وقتا، مثلا وقتی که مشغول رانندگی هستم، این فکر به سرم می‌زند. می‌دونم که همسرم من رو ترک میکنه. عاشق یکی دیگه میشه و همه چیز تموم میشه و من در آخر باید در تنهایی زندگی خودم رو تموم کنم.»
پاسخ دکتر حامد توکلی به تله رهاشدگی این فرد:
این تله به شما نسبت به عشق احساس ناامیدی می‌دهد. روانشناسی بالینی در این موقعیت می‌گوید که هر قدر هم شرایط خوب به‌نظر برسد، در نهایت روابط شما طلسم شده است. باور این مسئله که دیگران با شما می‌مانند، برای شما مشکل است. حتی نمی‌توانید بپذیرید که حتی زمانی که حضور ندارند نیز می‌توانند با شما باشند و نبود آنها به معنای ترک شما نیست.
بسیاری از افراد از جدایی‌های کوتاه‌مدت از معشوقشان ناراحت نمی‌شوند. آنها می‌دانند که می‌توانند به راحتی از چنین دوری‌ای گذر کنند، اما در مورد تله‌های زندگی این چنین نیست و چنین تضمینی وجود ندارد. تله رها شدن ابتدا از طریق روابط «نزدیک» و «صمیمانه» آغاز می‌شود و ممکن است در جمع‌ها و روابط معمولی قابل توجه نباشد. جدایی از معشوق یکی از اصلی‌ترین عواملی است که این تله را به‌وجود می‌آورد. هرچند که نیازی نیست جدایی‌ها الزاما واقعی باشند یا به طور فیزیکی به وقوع بپیوندند.
اگر دچار این تله باشید، بیش از حد حساس می‌شوید و انتظار رها شدن دارید. قوی‌ترین محرک‌های این تله، جدایی‌ای حقیقی و واقعی همچون طلاق، نقل مکان کردن یک شخص یا مرگ هستند. اما عوامل محرک معمولا شامل رویداد‌های ظریف‌تری می‌شوند.
اغلب از نظر «احساسی» احساس ترک شدن می‌کنید. احتمالا همسر یا معشوق شما به شکلی سرد، فاصله گرفته، پریشانی‌های گاه‌گاه یا با علاقه به شخص دیگری عمل میکند. یا شاید همسر یا معشوق شما به شما پیشنهاد می‌دهد تا برای مدت‌کوتاهی جدا از هم زندگی کنید. هر مسئله‌ای که به شما احساس قطع رابطه دهد، می‌تواند عاملی برای ایجاد این تله باشد، حتی اگر واقعا ارتباطی به یک جدایی واقعی نداشته باشد.
چرخه ترک شدن
با آغاز شدن تله رهاشدگی و شروع یک جدایی طولانی، این حس از طریق چرخه‌ای از احساسات منفی ادامه پیدا میکند: ترس، اندوه و خشم. این چرخه ترک شدن است. در ابتدا احساس اضطراب خواهید داشت و همچون کودکی هستید که در یک سوپرمارکت تنها مانده و موقتا قادر به پیدا کردن مادرش نیست.
این‌ها احساساتی هستند که در آن لحظه تجربه می‌کنید. اما اگر این اضطراب بیشتر باقی بماند، می‌گذرد، فروکش میکند و به این پذیرش ختم می‌شود که آن شخص دیگر رفته‌است. سپس نسبت به این فقدان، احساس اندوه می‌کنید؛ به گونه‌ای که هرگز از فکر از دست دادن آن شخص رها نمی‌شوید.
ترک شدن در روابط صمیمانه
اگر در یک تله رهاشدگی گرفتار هستید، کمتر پیش می‌آید که روابط عاشقانه شما آرام و باثبات باشد. در عوض، روابط شما همچون یک ترن هوایی پر سرعت و پرپیچ و خم است.
دلیل این امر این است که روابطتان را همیشه در حاشیه مصیبت‌ها تجربه می‌کنید. برخی از افرادی که گرفتار تله ترک شدن هستند، به کلی از روابط صمیمانه اجتناب می‌کنند. آنها تنهایی را به فقدان مجدد ترجیح می‌دهند. در ادامه علائم و نشانه‌های فردی که در یک رابطه صمیمانه و عاشقانه احساس خطر میکند و مدام حس ترک شدن دارد را آورده‌ایم:
علائم ترس از ترک شدن در رابطه
اگر به سمت ایجاد روابط صمیمانه گرایش دارید، احتمالا در زندگی شما آرامش وجود ندارد. زیرا نمی‌توانید یک رابطه امن و بدون ترس را تجربه کنید. نشانه‌هایی که ممکن است شما یا پارتنرتان با آن مواجه شوید به این صورت است:
- معمولا روابط شما ناپایدار است.
- شما با تحمل هر نوع عقب نشینی در روابط مشکل دارید.
- حتی نسبت به کوچک‌ترین تغییرات نیز ابراز نگرانی و در خصوص پایان یافتن رابطه‌ها مبالغه می‌کنید.
- در شروع ارتباطتان به شکل افراطی به فرد مقابل می‌چسبید.
بهتر است بدانید که همین چسبیدن می‌تواند تله شما را تشدید میکند، چرا که تشدید کننده این تفکر است که شما قرار است شخص مورد نظر را از دست بدهید. این مسئله، احتمال ترک شدن در روابط را «زنده» نگه می‌دارد. این وابستگی از سوی شما کیفیتی ناامید کننده دارد.
نشانه های خطر شریک عاطفی با طرحواره رها شدگی که باید بدانید!
اگر شک دارید که شریک عاطفی یا پارتنر شما دچار طرحواره رها شدگی است، بهتر است که نشانه‌های زیر را بخوانید و با رفتارهای او چک کنید.
- شریک عاطفی شما تعهد طولانی را نمی‌پذیرد، چرا که ممکن است فردی متاهل یا درگیر رابطه دیگر باشد.
- شریک شما به طور همیشگی برای گذراندن زمان با یکدیگر در دسترس نیست. (مثلا زیاد سفر میکند، دور از شما زندگی میکند یا به کارش معتاد است.)
- دوست یا پارتنر شما از نظر احساسی بی‌ثبات است. (مشروب می‌نوشد، مواد مخدر مصرف میکند، افسرده است یا نمی‌تواند شغل عادی خود را حفظ کند.)
- پارتنر شما برای اینکه در روابطش محدود نشود نیاز به آزادی دارد.
- همسر یا پارتنر شما نسبت به شما ضد و نقیض عمل میکند؛ شما را می‌خواهد اما از نظر احساسی شما را پس می‌زند! یا لحظه‌ای به شدت عاشق شماست و لحظه‌ای به گونه ای عمل میکند که گویی شما اصلا وجود ندارید!
تشخیص تله ترک شدن در یک رابطه
اگر شک دارید که خودتان دچار تله رهاشدگی یا همان ترک شدن هستید، روحیات و خلقیات خود را با موارد زیر چک کنید:
- عصبی می‌شوید و شریک خود را به وفادار نبودن متهم می‌کنید.
- شما بیش از حد حسادت و احساس مالکیت می‌کنید.
- هرگز کاملا قانع نمی‌شوید که شریک شما با شما خواهد ماند.
- به شریک خود می‌چسبید. تمام زندگی شما صرف حفظ کردن او می‌شود.
- از روابط صمیمانه حتی با افرادی که صمیمی هستند دوری می‌کنید، چرا که از دست دادن آن فرد یا صدمه دیدن موجب ترس شما می‌شود.
- بیش از اندازه نگران این احتمال هستید که شریک شما می‌میرد یا از دست میرود و شما نمی‌دانید که چه باید بکنید.
- نسبت به کار‌ها و چیز‌های جزئی که شریک شما بیان میکند و انجام می‌دهد واکنش شدید نشان می‌دهید و آنها را نشانه‌ای می‌بینید مبنی براینکه او قصد ترک شما را دارد.
چگونه از تله رهاشدگی رها شویم؟
همانطور که از ابتدا گفتیم، رهاشدگی یک تله رفتاری است که ما از کودکی در آن گرفتار شده‌ایم. شما باید چند تغییر اساسی در روند زندگی و انتخابات خود ایجاد کنید تا از آن فاصله بگیرید.
علت ایجاد تله رهاشدگی را پیدا کنید
ترک شدن دوران کودکی خود را درک کنید. چه از نظر زیست‌شناختی مستعد باشید و چه نباشید، بایستی موقعیتهایی را که در دوران کودکی به تله شما مرتبط هستند، بشناسید. مشاوره روانشناسی آنلاین به شما کمک میکند تا علت بروز تله رها شدگی را در گذشته خود پیدا کنید.
احساسات خود را کنترل کنید
احساس ترک شدن را در خود کنترل کنید. از احساسات کنونی مرتبط با ترک شدن در زندگی خود آگاه شوید. سعی کنید بفهمید که تله شما از کجا سرچشمه می‌گیرد. سعی کنید ببینید که آیا می‌توانید چرخه ترک شدن در زندگی خود را پیدا کنید یا خیر؟
تجربیات عاطفی خود را مرور کنید
روابط عاشقانه گذشته خود را مرور و الگو‌های تکرارشونده را مشخص کنید. فهرستی از خطر‌های ترک شدن تهیه کنید. چه اتفاقی برای هرکدام از آنها رخ داد؟ آیا هرکدام از آنها را ر به این دلیل ترک کرده‌اید که می‌ترسید شما را ترک کنند؟ آیا همچنان افرادی را انتخاب می‌کنید که احتمالا شما را ترک خواهند کرد؟ از چه خطر‌هایی دوری می‌کنید؟ این مسئله بار دیگر به ما نشان داد که رابطه استوار تا چه اندازه اهمیت دارد و فرد تا چه اندازه می‌تواند آرامش یابد و توجه خود را هرچه بیشتر برزندگی‌اش معطوف کند.
در انتخاب شریک عاطفی خود دقیق باشید
از اشخاص بی‌تعهد، بی‌ثبات و دمدمی مزاج دوری کنید، حتی اگر جاذبه بسیاری ایجاد می‌کنند. وقتی به شخص باثبات و متعهد می‌رسید، به او اعتماد کنید و باور کنید که برای همیشه با شما می‌ماند.
به افراد نچسبید، حسادت نکنید و نسبت به جدایی‌های معمولی واکنش غیرمعمول نشان ندهید. اگر با فردی باثبات و متعهد در رابطه‌ای سالم هستید، یاد بگیرید تا خود را در برابر نشان‌دادن واکنش‌های بیش از حد، کنترل کنید. بهترین راه، کارکردن بر روی خودتان است. استعداد‌های خود را کشف کنید و یاد بگیرید که می‌توانید تنها باشید و شکوفا شوید.
درمان تله رهاشدگی
اگر تله شدیدی دارید و نمی‌توانید رابطه سالمی شکل دهید، روند درمان را با یک دکتر روانشناس در تهران آغاز کنید. یک رابط درمانی می‌تواند شما را به جایی برساند که بتوانید روابطی سالم را وارد زندگی خود کنید.
آیا جملات زیر را تجربه کرده‌اید؟
- از اینکه دیگران مرا ترک کنند واهمه دارم، بنابراین به نزدیکان خودم وابسته‌ام و به آنها می‌چسبم.
- بسیار نگرانم که افرادی که مرا دوست دارند، شخص دیگری را ترجیح دهند و مرا ترک کنند.
دکتر حامد توکلی با بیش از 10 سال تجربه در اتاق درمان و با بکارگیری متد طرحواره درمانی به شما کمک میکند تا تله‌های روانی خود را بشناسید، با آن مواجه شوید و سپس آن را کنترل کنید. جهت رزرو جلسات مشاوره روانشناسی با جناب دکتر حامد توکلی، به شماره 09354575872 در واتساپ پیام بدهید. ما به صورت 24 ساعته پاسخگوی شما عزیزان هستیم.
همچنین در جلسات مشاوره افسردگی ریشه بسیاری از مشکلات طرحواره رهاشدگی فرد است. شما می‌توانید نظرات و مشکلات خود را در این زمینه با ما در اشتراک بگذارید.
هدف از درمان طرحواره رها شدگی چیست؟
درمان طرحواره رها شدگی با اهداف زیر صورت می گیرد:
کاهش اضطراب و ترس از ترک شدن
درمان طرحواره رها شدگی کمک میکند که فرد بتواند باورهای عمیقی مانند «هیچ‌کس نمی ماند» یا «همیشه قرار است تنها بمانم» را به شکل موثری اصلاح کند. این موضوع باعث می شود که بتواند در روابط خود با آرامش بیشتر و موفق تر حضور پیدا کند.
تقویت وابستگی سالم و اعتماد
درمان باعث می شود که فرد به جای وابستگی افراطی قادر باشد تعادل هیجانی خود را حفظ کند. رفته رفته شخص می تواند اعتماد بیشتری نسبت به اطرافیان خود پیدا کند بدون آنکه ترس از دست دادن آنها را داشته باشد.
بهبود کیفیت روابط عاطفی
واضح است که تله رها شدگی می تواند به طور مستقیم بر روابط عاطفی فرد تاثیر منفی بگذارد. درمان طرحواره رها شدگی موجب می شود که فرد تنش های کمتری را در رابطه هایش تجربه کند و روابط عاشقانه، خانوادگی و دوستانه بهتر و پایدارتری داشته باشد.
سخن پایانی
طرحواره رها شدگی نوعی ساختار روانشناختی به شمار میرود که مرتبط با ترس شدید از طرد شدن و رها شدن است. تجربیات آسیب‌زا در دوران کودکی می توانند نقش مهمی را در ایجاد این الگوی رفتاری و فکری ایفا کنند. نخستین قدم برای تغییر، درک منشأ این طرحواره و تاثیراتی است که می تواند روی رفتار و روابط داشته باشد. اگر می خواهید در مسیر التیام این تله ذهنی قدم بگذارید دریافت درمان حرفه‌ای و کمک گرفتن از یک روانشناس متخصص امری ضروری است.
سوالات متداول درباره ی طرحواره رها شدگی
- آیا واگذاری مراقبت از کودک به اشخاص دیگر نیز باعث ایجاد طرحواره رها شدگی می شود؟
بله، واگذاری مراقبت از کودک به اشخاص دیگر می تواند منجر به طرحواره رها شدگی شود. تفاوتی ندارد که این واگذاری به مادربزرگ، مهد کودک، خاله و یا هر شخص دیگری باشد.
- آیا تولد فرزند جدید نیز می تواند زمینه ساز ایجاد طرحواره رها شدگی باشد؟
بله، تولد فرزند جدید می تواند باعث ایجاد این طرحواره در فرزندان بزرگتر شود به دلیل اینکه در برخی خانواده ها تمام توجهات به فرزند تازه متولد شده جلب می شوند.
- افراد درگیر با طرحواره رها شدگی چه رفتارهایی دارند؟
این افراد عموما دارای رفتارهایی مانند وابستگی شدید به اشخاص مهم زندگی، کنترل کنندگی، حسادت کردن به رقبای عاطفی و عدم تمایل به برقراری روابط صمیمانه هستند.