طرحواره نقص و شرم باعث می‌شود عمیقا احساس کمبود و نقص داشته باشید. اعتقاد دارید که اساسا نسبت به هر کسی که برای شناخت شما به شما نزدیک می‌شود، دوست داشتنی نیستید. ممکن است کمبود و نقص شما آشکار شود. باور این مسئله که افراد نزدیک به شما برای شما ارزش قائل هستند امر دشواری است، بنابراین انتظار طرد شدن از سوی آنها را دارید.
در این قسمت از مقالات طرحواره درمانی دکتر حامد توکلی به بررسی طرحواره نقص و شرم می‌پردازیم. در ادامه چندین راه حل برای درمان این طرحواره و تمرین‌های مبنی بر عمل روانشناسی بالینی آورده‌ایم. همراه ما باشید.
طرحواره نقص و شرم چیست؟
طرحواره نقص و شرم یک الگوی ذهنی است که باعث می‌شود در مواقع زیادی از زندگی خود حس کمبود و نقص و به دنبال آن حس شرم داشته باشید. احساسی که بیشترین ارتباط با طرحواره نقص و شرم را دارد «شرمساری» است.
زمانی که نواقص شما آشکار می‌شود شرمندگی را احساس خواهید کرد. برای اجتناب از این احساس شرمندگی تقریبا هر کاری خواهید کرد و در نتیجه برای پنهان نگه داشتن نقص خود دست به هر کاری می‌زنید.
احساس نقص و شرم چگونه است؟
احساس می‌کنید این نقص‌ها در درون شماست. این نقص به راحتی قابل مشاهده نیست، بلکه احساسی در ماهیت شماست؛ شما کاملا احساس می‌کنید که لیاقت عشق را ندارید.
در مقایسه با طرحواره انزوای اجتماعی که حول محور ویژگی‌های سطحی و قابل مشاهده می‌چرخد، نقص و شرم، احساسی درونی است. ما به راحتی و به سرعت می‌فهمیم که آیا فردی به طرحواره طرد اجتماعی دچار هست یا نه؟ اما طرحواره نقص و شرم این طور نیست.
قطعا این طرحواره یکی از رایج ترین طرحواره هاست. اما تشخیص امری دشوار است. از آنجایی که نقص تصور شده شما درونی و غیر قابل مشاهده است، از رو شدن آنها رنج بیشتری می‌کشید.
نمونه طرحواره نقص و شرم در جلسات روانشناسی
اگر گرفتار طرحواره نقص و شرم هستید، احتمالا جایی بین دو شیوه به کار گرفته شده که توضیح می‌دهیم، قرار گرفته‌اید.
- یا با خودپرستی به احساس شرمساری خود ضد حمله می‌زنید؛
- یا در برای احساس بی ارزشی خود تسلیم می‌شوید.
در برخی موارد به خود اجازه می‌دهید تا کاملا آسیب پذیر باشید، اما در مواقع دیگر خیر. مراجعان زیادی داریم که به این شکل هستند. ابتدا تمایل بسیار زیادی نسبت صحبت در مورد زندگیشان نشان می‌دهند، اما زمانی که به موضوعات خاصی می‌رسیم، از مسئله منصرف می‌شوند. چنین موضوعاتی به آنها احساس شرمندگی و نقصان می‌دهد.
دکتر حامد توکلی درباره افرادی که دچار نقص و شرم هستند می‌گوید:« ممکن است بدون اینکه دلیلش را بدانید، احساس مبهم و دائمی از نارضایتی داشته باشید. درک نمی‌کنید که افسردگی و غمگین بودن شما از دیدگاه منفی شما نسبت به خودتان می‌آید. احساس بی‌ارزشی و عصبانیت از خود، بخشی اساسی از افسردگی است. اگر روش اصلی شما برای مقابله با طرحواره، فرار است؛ ممکن است به اعتیاد روی بیاورید. مصرف الکل، مواد مخدر، کار کردن بیش از حد و خوردن بیش از حد همه و همه راه‌هایی برای خنثی سازی خود در برابر رنج ناشی از احساس بی ارزش بودن هستند.»
علت و منشا طرحواره نقص و شرم چیست؟
به طور کل علل مختلفی برای وجود طرحواره یا تله های روانی وجود دارد. برای پیدا کردن دلیل، باید ابتدا احساس خود را به خوبی بشناسید و سپس دنبال یک تجربه تلخ در زندگی خود بگردید. در اینجا رایج‌ترین دلایل بروز طرحواره نقص و شرم را آورده‌ایم:
- شخصی در خانواده شما به ندرت منتقد و حق طلب بوده یا شما را مجازات کرده است.
- شما همواره برای ظاهرتان، رفتار و گفتارتان مورد مجازات واقع می‌شدید.
- احساس می‌کردید که باعث ناامیدی پدر یا مادرتان هستید.
- توسط پدر یا مادر یا هر دو طرد شده یا با بی‌مهری مواجه شده‌اید.
- توسط یکی از اعضای خانواده‌تان مورد تجاوز جنسی، فیزیکی یا احساسی واقع شده‌اید.
- برای هر مشکل که در خانواده‌تان به وجود آمده، سرزنش می‌شدید.
- والدین شما همواره به شما گفته‌اند که بد هستید، بی‌ارزش هستید یا به هیچ دردی نمی‌خورید.
- همواره به شکلی نامحدود با خواهر و برادر خود مقایسه می‌شده‌اید یا اینکه آنها به شما ترجیح داده می‌شدند.
- پدر یا مادرتان شما را ترک کرده و شما خودتان را سرزنش می‌کنید.
منشا نقص و شرم در کودکی
طرحواره نقص و شرم با احساس دوست داشته نشدن یا مورد احترام واقع نشدن در کودکی همراه است. نقص و شرم احساس عمومی است. این احساس بی‌لیاقتی برای ابراز و دریافت عشق است. این طور احساس کرده‌اید که این حق والدین شماست که از شما انتقاد کنند، از ارزش شما بکاهند، طردتان کنند و به شما عشق نورزند، احساس کرده‌اید که لیاقت شما همین است.
همه این اتفاقات به این دلیل رخ می‌دهد که شما بی‌ارزش، بی‌کفایت، دارای نقص و پر ایراد هستید. به خاطر چنین دلیلی نسبت به رفتاری که با شما شده عصبانی نیستید بلکه احساس غم و شرمساری کردید.
نشانه نقص و شرم در رابطه عاطفی
ممکن است از طریق اجتناب کلی از روابط طولانی مدت، به رویارویی با طرحواره نقص و شرم بپردازید. ممکن است هیچ رابطه‌ای نداشته باشید، روابط کوتاه مدت داشته باشید یا به طور همزمان وارد چند رابطه شوید. با اجتناب از تعهد‌های طولانی مدت، مطمئن می‌شوید که کسی به قدر کافی به شما نزدیک نمی‌شود تا معایب درونی شما را پیدا کند.
یکی دیگر از راه‌های اجتناب از روابط صمیمانه، وارد شدن در رابطه با شخصی است که خیلی نزدیک و صمیمی نمی‌شود. با وجود اینکه قرار ملاقات می‌گذارید، زندگی را خواهید ساخت که هرگز در آن به یکدیگر نزدیک نمی‌شوید. در اینجا مواردی که نقص و شرم شما را نشان می‌دهد، آورده‌ایم:
- به کلی از قرار گذاشتن اجتناب می‌کنید.
- به داشتن مجموعه‌ای از روابط کوتاه یا بلند گرایش دارید.
- شما به سوی افرادی گرایش دارید که مدام از شما انتقاد و همواره شما را تحقیر کند.
- شما به افرادی گرایش دارید که نسبت به شما چه از نظر ذهنی و چه از نظر جسمی بدرفتار هستند.
- به سوی افرادی کشیده می‌شوید که بسیار جذاب و دلنشین هستند، حتی اگر واضح باشد که شما قادر به حفظ آنها نیستید.
- به سوی افرادی جذب می‌شوید که خیلی به شما علاقه‌مند نیستند. شما امیدوار به کسب عشق آنها هستید.
- شما با آشنایی با افرادی راحت هستید که نمی‌خواهد شما را عمیقا بشناسد.
- تنها با افرادی قرار ملاقات می‌گذارید که پایین تر از شما هستند و شما حقیقتا آنها را دوست نداشته‌اید.
- به سوی افرادی کشیده می‌شوید که نمی‌توانند به شما تعهد دهند یا به طور منظم زمانشان را با شما بگذرانند. آنها ممکن است افراد متاهلی باشند که همزمان به دیدن افراد دیگر، سفر کردن یا زندگی در شهری دیگر اصرار دارند.
- وارد روابطی می‌شوید که در آن شریک خود را تحقیر می‌کنید، با او بدرفتاری می‌کنید یا او را نادیده می‌گیرید.
انواع تله نقص و شرم
حتی اگر با فردی وارد رابطه شوید که شما را دوست دارد و شما نیز او را دوست دارید، باز هم راه‌های زیادی برای تشویق طرحواره وابستگی شما از درون رابطه وجود دارد. ایرادگیر بودن شما می‌تواند مشکلی اساسی باشد. اگر فردی خودپرست باشید، ممکن است با شریکی راحت باشید که او را یک پله پایین‌تر می‌بینید. بنابراین دیگر نگران طرد شدن یا قضاوت شدن نیستید.
در اینجا مابقی تله های نقص و شرم را آورده‌ایم:
- به محض اینکه احساس پذیرفته شدن کنید، نسبت به شریک خود ایرادگیر می‌شوید و رابطه عاشقانه شما از بین می‌رود.
- خود حقیقی‌تان را پنهان می‌کنید و در نتیجه هرگز احساس نخواهید کرد که شریک شما، شما را می‌شناسد.
- شما نسبت به شریک خود حسود هستید.
- همواره به شکل نادرستی خود را با دیگران مقایسه و در نتیجه احساس حسادت و بی‌کفایتی می‌کنید.
- شما همواره به اطمینان خاطر نیاز دارید که شریک شما همچنان برای شما ارزش قائل می‌شود.
- در کنار شریک خود، خود را کوچک می‌کنید.
- به شریک خود اجازه می‌دهید تا از شما انتقاد کند، شما را کوچک شمارد یا با شما بدرفتاری کند.
- با پذیرش انتقادهای درست مشکل خواهید داشت. حالت دفاعی می‌گیرید و خشمگین خواهید شد.
- به شدت از فرزندان خود انتقاد می‌کنید.
- در زمان موفقیت، احساس وانمود کردن می‌کنید. آنقدر احساس اضطراب شدیدی دارید که نمی‌توانید موفقیت خود را حفظ کنید.
- با شکست در کار و با طرد شدن در روابطتان، احساس اندوه و دلسردی می‌کنید.
- با صحبت کردن در جمع به شدت احساس اضطراب می‌کنید.
جدول درمان طرحواره نقص و شرم
در جدول زیر 14 روش درمان و تغییر طرحواره نقص و شرم را آورده‌ایم. شما می توانید با انجام هر کدام پیشرفت خوبی در رفتار و انتخاب‌های خود حس کنید. لازم به ذکر است که گذراندن جلسات طرحواره درمانی با حضور یک دکتر روانشناس در تهران می‌تواند سرعت بهبود شما را 10 برابر کند. همچنین مسیر درمان طرحواره بسیار لغزنده است و باید زیر نظر یک متخصص با متد طرحواره درمانی باشید تا آسیب 2 چندان نبینید!
|
احساس شکست و شرمساری کودکی خود را درک کنید. کودک آسیب دیده درون خود را حس کنید. |
|
فهرستی از نشانه‌های مقابلتان با طرحواره نقص و شرم از طریق فرار یا ضد حمله را تهیه کنید. |
|
احساس شکست و شرمساری کودکی خود را درک کنید. کودک آسیب دیده درون خود را حس کنید. |
|
سعی کنید راه‌هایی بر اساس آن فرار یا دست به ضد حمله می‌زنید را متوقف سازید. |
|
نامه‌ای به شریک عاطفی ایرادگیر خود بنویسید. |
|
فهرستی از زنان یا مردانی تهیه کنید که بیشترین و کمترین جاذبه را در شما ایجاد می‌کنند. |
|
فهرستی از نواقص و دارایی‌های خود را در کودکی و نوجوانی تهیه کنید. همین لیست را برای دوران کنونی خود نیز بنویسید. |
|
به ارزیابی میزان جدیت نقص‌های خود بپردازید. |
|
برنامه‌ای را آغاز کنید تا معایب قابل تغییر را تغییر دهید. |
|
برای خود از آسیب‌ها و راه حل مواجهه با آنها، کارت نویسی کنید. |
|
سعی کنید در روابط صمیمانه، خودتان باشید. |
|
عشق را از افرادی که به شما نزدیک هستند بپذیرید. |
|
به دیگران اجازه ندهید با شما بدرفتاری کنند. |
|
اگر در رابطه‌ای هستید که شما در آن انتقاد می‌کنید، دست از کوچک شمردن شریک خود بردارید. همین عمل را در سایر روابط خود نیر تکرار کنید. |
سخن پایانی طرحواره درمانی
این مسئله را به خاطر بسپارید که همه چیز یک شبه حل نمی‌شود. بایستی تا سال‌ها روی آن کار کنید تا نتیجه بگیرید، اما در طول این مدت همیشه پیشرفت خود را خواهید دید. به تدریج به این نتیجه می‌رسید که طرحواره شما چیزی است که به شما آموزش داده‌اند نه اینکه معضلی ذاتی درمورد شما باشد. همین که بپذیرید که نقص و شرم شما واقعیت ندارد، فرآیند بهبودی کار خود را آغاز می‌کند.
دکتر حامد توکلی با بیش از 10 سال تجربه در اتاق درمان و با بکارگیری متد طرحواره درمانی به شما کمک می‌کند تا تله‌های روانی خود را بشناسید و سپس آن را درمان کنید. تنها کافیست به این شماره 09354575872 در واتساپ پیام بدهید؛ تیم ما به صورت 24 ساعته پاسخگوی شما می‌باشد.
